Biberaj: Tre dekadat e Shqipërisë që njoh

Balla – Përshëndetje dhe falimnderit që jeni këtu sot. Për të gjithë shikuesit, cili është Elez Biberaj.
Biberaj – Familja ime u arratis nga një fshat i vogël i Tropojës në vitin 1951 dhe është arratisur në vitin 1951. Unë kam lindur në Malin e Zi. Shkollën e kam mbaruar në serbisht dhe shqipen e kam mësuar nga prindërit. Kur jemi larguar nga Mali i Zi kam qenë 15 vjeç dhe pas një periudhe të shkurtër në Jugosllavi dhe Itali, emigruam në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku kam kryer shkollën e lartë dhe më pas u bëra i njohur në seksionin shqip të Zërit të Amerikës.

Balla – Çfarë ju lidhte në atë kohë me Shqipërinë?
Biberaj – Gjithçka. Në familjen tonë, gjithmonë pyetej se kur do të çlirohej Shqipëria nga komunizmi dhe ne do të mund të riktheheshim. Mos harroni që pjesa kryesore e rrethit tim familjar ishin ose të dënuar ose të internetuar. Fillimisht, u punësova në Zërin e Amerikës, një program i Departamentit të Shtetit, për çështjet shqiptare, Më pas, për katër vjet punova si analist i çështjeve sovjetike dhe kur në shtator 1986 u riktheva në seksionin shqip, këtë herë si drejtor i seksionit.

Balla – Si merrej informacioni nga Shqipëria në atë kohë?
Biberaj – “Pas vdekjes së Hoxhës ndodhën disa ndryshime të vogla, por domethënëse, siç ishte lejimi i gazetarëve të huaj në vend, ndonëse në masë të vogël. Shtypi u bë paksa më liberal nga koha e mëparshme. Në fakt, ne s’kishim burime brenda, prandaj duhet të ndiqnim shtypin dhe të ndiqnim me vëmendje fjalimet, Kongreset dhe të gjitha gazetat”.

Balla – Por, si i siguronit këto abonime, pa patur kontakte në vend?
Biberaj – Unë jam përballur me vështirësinë e gjetjes së dokumenteve që kur isha student dhe duhet të mbroja dizertacionin në Universitetin e Kolumbias, me temën “Aleanca Shqiptaro-Kineze”. Botimet e gazetave i siguronte Ambasada Amerikane në perëndim, por titrat vinin me shumë vonesë. Më vonë, u abonuam tek shtëpia e librit në Tiranë, paguanim me dollarë dhe ato vinin me postë ajrore. Vinte Zëri i Popullit, Drita, Zëri i Rinisë, Jeta dhe Shkenca e disa botime të tjera.

Balla – Duhet të ketë qenë e vështirë për ju të lexonit mes rreshtave, në kërkim të një shënje si diçka po ndryshonte.
Biberaj – Shenja për ndryshim rrallë gjeje. Mund të lexoje vetëm mes deklaratave zyrtare, mes dokumenteve të Kongresit të Partisë. Në këtë kuadër, na ka ndihmuar shumë “Zëri i Rinisë”.

Balla – Do të ishte interesante për publikun të zbulonit ndonjë rast kur keni lexuar diçka mes rreshtave?
Biberaj – Qëllimi i vërtetë i Zërit të Amerikës ishte që me transmetimet tona të nxisnim reformat e domosdoshme në këtë vend. Mbaj mend, që në një artikull në Zërin e Popullit, lexova një frazë si: “Nuk mund të presnim të gjejmë të gjitha zgjidhjet për ekonominë në veprat e shokut Enver”. Aty kuptova se diçka po lëvizte. Pastaj, arrinim deri atje që për të kuptuar diçka të shihnim se si festohej ditëlindja e Stalinit.

Balla – A kishte Zëri i Amerikës njerëz në terren, jo korrespondentë të mirëfilltë, por burime informacioni?
Biberaj – Burimet e para në Shqipëri i vendosëm vetëm pas muajit maj të vitit 1990.

Balla – Si ratë në kontakt me njerëzit që filluan të flisnin kundër regjimit? Përshembull Gramoz Pashko, që bëri një deklaratë shumë të guximshme radiofonike?
Biberaj – Ne e lexonim shtypin me shumë vëmendje dhe përpiqeshim të influenconim politikanë, zyrtarë dhe intelektualë që mendonim se mund të kishin prirje liberale. Qëllimi ishte demokratizimi i Shqipërisë, por jo në mënyrë të dhunshme, por nga brenda. Duke qenë se nuk bëhej fjalë për ndërhyrje ushtarake, zgjidhja e vetmje ishte një revolucion anti-komunist, që do të asgjesonte klasën që drejtonte regjimin e kohës.

Balla – Në kujtimet e mia, është ende e freskët dita kur dëgjuam intervistën telefonike që i morët Gramoz Pashkos. Ishte shumë e guximshme nga ana e tij. Megjithatë, nuk patët dilemën se edhe kundër regjimit, të parët që folën ishin djemtë e baballarëve të regjimit?
Biberaj – Mbaj mend që e kishim si shqetësim, por nuk kishte zgjedhje tjetër. Një faktor shumë i rëndësishëm në marrëdhëniet amerikano-shqiptare ishte rivendosja e lidhjeve telefonike mes dy vendeve dhe kjo ndodhi në maj 1990. Kjo krijoi mundësinë tonë të parë që të kishim kontakte. Më përpara, nuk mund të lidheshim kurrsesi, por edhe kur u vendos telefoni, mund të kontaktonim vetëm redaksitë e gazetave të ndryshme.

Balla – Sa rol pati Biberaj në formimin e elitës së re politike shqiptare që po lindte në SHBA?
Biberaj – Mund të thoja se kisha një rol të madh, por kjo nuk do të ishte e vërtetë. E vërteta është se Shqupëria nuk zinte ndonjë vend të rëndësishëm në politikën e jashtme amerikane, deri në protestën e 8 dhjetorit. Numri i zyrtarëve që merrej me problemet shqiptare ishte i kufizuar dhe në Departamentin e Shtetit nuk kishte një persion që merrej vetëm me çështjet shqiptare, por ishte pjesë e një zyre që merrej me çështjet rumune ose bullgare. Deri në hapjen e ambasadës amerikane në vitin 1991, Zëri i Amerikës ishte burim kyç informimi i burimeve zyrtare dhe ndihma jonë, u dha në këtë kuadër.

Balla – Zoti Biberaj. Ky do të jetë dhjetori i parë pa një figurë si Ramiz Alia. A e keni takuar ndonjëherë personalisht?
Biberaj – Vizita ime e parë në Shqipëri ndodhi në mars 1991, me rastin e zgjedhjeve të para pluraliste. Në gusht 1990, delegacioni i Helsnikit vinte në Tiranë për ngjarjet e ambasadës, por Tirana refuzoi të më jepte vizë dhe nuk munda të vija. Ndërkohë, pati zhvillime dhe i njëjti delegacion erdhi për të vëzhguar zgjedhjet dhe unë isha pjesë e atij delegacioni. Në Rinas na ndanë në dy pjesë dhe mua më lanë veçmas, pasi nuk më pranuan që të shkoja në takim me Ramiz Alinë. Një ditë përpara zgjedhjeve, në pritje në Presidencë, erdhi Ministri Kapllani dhe tha që priste vetëm dy diplomatët amerikanë që më shoqëronin dhe jo mua. Kam qenë në takim me sekretarin Bejkër, por pa shtruar pyetje, isha vetëm shoqërues. Më pas, në zgjedhjet e dyta pluraliste, në një mbrëmje që na ftuan të gjithë, unë kisha pësuar një aksident dhe e kisha dorën e fashuar. Alia më pyeti për shëndetin dhe iu përgjigja, “Mirë, faliminderit President”. E pyeta edhe unë, pasi kishte patur një problem në zemër dhe ky është bashkëbisedimi i vetëm që kemi patur.

Balla – Do të kishit dashur ta intervistonit?
Biberaj – Në atë kohë, përpara 1991-92, do të kishte qenë shumë interesante. Në 1990-n, në OKB, në Nju Jork, bëmë të gjitha përpjekjet, por nuk na dha asnjë mundësi as që t’i afroheshim, madje as kur shkoi në Boston në bashkësinë shqiptare.

Balla – A bashkoheni me idenë e përhapur gjerësisht se ai (Alia) liroi dorën pas rikthimit nga SHBA?
Biberaj – Ishte vetëm një vizitë që i hynte në shërbim vetëm Alisë për të përmirësuar imazhin pas ngjarjeve të ambasadave. Një përpjekje për të gjetur mbështetje ndërkombëtare, por fjalimet e tij nuk të linin të kuptoje se ishte i interesuar për demokratizimin e vërtetë të vendit. Në fjalim në Boston mbajti shumë qëndrim kritik ndaj atyre që sulmuan ambasadat këtu, por theksi i fjalimit të tij ishte, nuk do të ndryshojmë regjimin.

Balla – Cili është roli i Ramiz Alisë në ndryshimin e regjimit?
Biberaj – Ai është pjesë e atyre që quhen udhëheqës tranzitorë, të njohur në atë pjesë të regjimit. Alia kishte një rast të mirë për të future ndryshime menjëherë pas vdekjes së Enver Hoxhës. Është përhapur përshtypja se nuk pengohej nga konservatorët, por ishte edhe vetë i tillë. Mbase kemi pritur, unë personalisht, që të bënte më shumë nga sa bëri. Megjithatë, nuk duhet harruar që ishte produkt i atij sistemi. Po të kishte qenë largpamës, mund të kishte marrë shumë reforma që do të shmangnin katastrofën ekonomike që ndodhi më pas.

Balla – Alia thotë se më shumë se vrasjet, ishte kolektivizmi e keqja më e madhe që komuznimi i bëri Shqipërisë. Si duhet interpretuar kjo deklaratë?
Biberaj – Si një mungesë totale respekti për të drejtat e njeriut. Kolektivizimi dhe ekonomia ishte problem kryesor, i cili prekte të gjithë shqiptarët, por ajo që e bëri regjimin me të vërtetë të tmerrshëm ishin këto vrasjet sporadike sipas Alisë, ai sistem i dhunës dhe terrotit që u instalua në vend.

Balla – Përse ndryshimet ndodhën në dhjetor 1990, pse jo më herët ose më vonë?
Biberaj – Është paksa e vështirë për mua që të përgjigjem. Mendova se kur ndodhën ambasadat, Alia do të pranonte pluralizmin. Mendoj se nuk u bë pasi mungonte një udhëheqje e qartë. Pastaj, në dhjetor ishin pjekur kushtet. Ishte një kombinim faktorësh të brendshëm dhe të jashtëm, por kryesorja erdhi nga brenda dhe lidhet me falimentimin e ekonomisë. Me ekonominë funksionale, regjimi mund të kishte mbijetuar edhe për një periudhë të gjatë.

Balla – Protesta e dhjetorit kishte karakter ekonomik fillimisht. 21 vjet më pas, çfarë ishte ajo lëvizje?
Biberaj – Njohuritë e mia për atë protestë janë vërtet sipërfaqësore, pasi unë jam bazuar për ngjarjet mbi shtypin dhe kontaktet e kufizuara, por nuk isha në terren. Si një analist politik, nuk ka patur shenjë e një lëvizje të mirëfilltë. Mbase gabohem, por nuk mund të flitet si një lëvizje studentore apo politike. Çorganizmi fillestar të bën të mendosh se ishte një lëvizje sporadike të pakënaqurisht, që u masivizua dhe rrëzoi shtetin, që ndërkohë përjetonte periudhën e tij më të madh të dobësimit. Ishte një revoltë, meritë e një grupi studentësh, që përfituan nga rasti, qëndruan dhe Shqipëria fitoi demokracinë.

Balla – Cili ishte roli i Doktor Berishës në këtë moment thelbësor të historisë shqiptare.
Biberaj – Mendoj se ka patur një rol vendimtar. Një intelektual i pjekur, që kishte ide dhe vizion e bashkëpunëtorë të mirë si Gramozi, etj. Studentët u treguan largpamës, por nuk ishte një ide të qartë politike se si do të vazhdonte. Më pas këta dolën si udhëheqës të revolucionit.

Biberaj: Vendi s’është ndarë nga e kaluara

Duke folur në Top Story, Elez Biberaj, drejtuesi i seksionit shqip të “Zërit të Amerikës”, shpalosi pikëpamjet dhe opinionet e tij për disa nga cështjet që shqetësojnë aktualisht demokracinë, shtetin dhe vetë shqiptarët.

Pasi rrëfeu se si përjetoi ditët e vrullshme të rrëzimit të regjimit komunist në fillimt të viteve ’90, zoti Biberaj tha se vendi ende nuk është ndarë totalisht nga e shkuara komuniste.

“Nuk pati një ndarje totale më të kaluarn, bashkëjetojmë me të kaluarën komuniste, në mënyrën e sjelljes së përgjithshme të elitës politike, nuk pati ballafaqim me të kaluarn, nuk u krijua një komisioni hetimor për të kaluarën, nuk u kërkua ndonjëherë falje publike për të kaluarën. Cështjet në lidhje me komunizmin duhej të ishin marrë më herët, ndoshta që në ‘91-92. Tanië shtë vonë, nuk ka vullnet nga të dyja palët dhe këto cështje nuk duhet të përdoren nga interesat politike të castit”, tha Biberaj.

Biberaj foli për raportet e tij me politikën shqiptare dhe figurat kryesore të saj. Ai tregoi ditën, emocionet dhe kujtimet nga vizita e ish-Sekretarit Amerikan të Shtetit në Shqipëri, David Becker. Zoti Biberaj solli në kujtim deklaratat e Becker-it, e para drejtuar popullit shqiptar për mbështetje në sheshin “Skënderbej” dhe e dyta para parlamentit shqiptar, ku kushtëzoi ndihmat amerikane për Shqipërinë me zhvillimin e demokracisë në vend.

“Demokracia këtu ka përparuar dukshëm, por s’ka dyshim mund të ishte zhvilluar shumë më shpejt, ajo që mungon është bashkëpunimi i forcave politike, ritmi i ndryshimeve në të gjitha hapësirat shqiptare është ngadalësuar dhe kjo do të ketë një kosto. Ekzistojnë mundësitë për një demokraci më të madhe, më shumë hapësira dhe demokracia kërkon pjesëmarrjen e të gjithëve”, vijoi Biberaj.

Biberaj foli edhe për ngjarjet e 21 Janarit, duke bërë përgjegjëse për to të dyja palët dhe apeloi për dënimin e autorëve nëse faktohen. Më tej zoti Biberaj tha se nevoja për më shumë hapësira demokratike në jetën politike të vendit është e domosdoshme dhe kritikoi ndryshimet e fundit në ligjin elektoral të cilat sipas tij i japin pushtet kryetarit të partisë ndaj anëtarëve të saj.

Lidhur me mundësinë e krijimit të një partie nga ana e presidentit aktual, Bamir Topi, pas përfundimit të mandatit, Biberaj la të kuptohej se zgjedhësit shqiptarë janë shumë konservatorë dhe se dalja e një partie të re në skenën politike është shumë e vështirë, duke sjellë edhe shembujt nga e shkuara.

Biberaj refuzoi të komentojë kabllogramet e Wikileaks dhe shprehu optimizmin mbi të ardhmen vendit dhe proceset demokratike.

Top Channel