Një faltore kuzhine e stolisur me gjarpërinj, një furrë buke, skelete njerëzore, afreske të shkëlqyera dhe fotoja e diçkaje që ngjan shumë si pica. Këto janë ndër gjetjet e reja të zbuluara në Parkun Arkeologjik të Pompeit.
Gërmoni kudo në qytetin antik të shkatërruar nga mali Vezuv në vitin 79 pas Krishtit dhe do të zbuloni nga një thesar të lashtë, që tregon pamjen e një bote të humbur romake. Është e jashtëzakonshme të mendosh se një e treta e qytetit të groposur nën përmbajtje vullkanike dhe hi nuk është gërmuar ende.
“Shumë nga kjo do të jetë për brezat e ardhshëm”– thotë Alessandro Russo, arkeologu bashkëdrejtues në gërmimin e ri.
“Ne kemi një problem për të ruajtur atë që kemi gjetur tashmë. Brezat e ardhshëm mund të kenë ide të reja, teknika të reja.”
Puna e fundit është një sektor në park, i eksploruar për herë të fundit në fund të shekullit të 19-të. Në atë kohë, arkeologët kishin hapur pjesën e përparme të shtëpive në Via Di Nola, një nga rrugët kryesore të Pompeit, por nuk ishin zhytur shumë në pjesën e mbrasme. Ata kishin identifikuar një lavanderi, por kjo ishte e gjitha.
Tani, gërmuesit po tërheqin gradualisht hirin vullkanik dhe gurët me madhësi bizele, të njohur si lapili, që mbytën Pompein gjatë dy ditëve katastrofike të shpërthimit Vezuvian. Vendi i gërmimit është në fakt një bllok i tërë qyteti. Njihet si një ishull dhe ka një madhësi rreth 3000 m2.
BBC News iu dha akses ekskluziv për hetimin me Lion TV, i cili po bën një seri me tre pjesë që do të transmetohet në fillim të vitit të ardhshëm në BBC.
“Çdo dhomë në çdo shtëpi ka mikro-historinë e saj në historinë më madhështore të Pompeit. Unë dua të zbuloj ato mikro-histori,” tha Gennaro Iovino. Arkeologu tjetër bashkëdrejtues dëshiron që ju të imagjinoni se po hyni në një atrium të mrekullueshëm – një sallë hyrëse – me një vrimë në çati, ku figurat e luanëve drejtojnë ujin e shiut poshtë mbi një shatërvan, pranë një statuje.
Ndërtuesit po bënin disa riparime në kohën e shpërthimit, sepse pllakat e çatisë janë grumbulluar mirë në dy pirgje. Por kjo nuk është një vilë madhështore, si disa nga shtëpitë mbresëlënëse që gjenden diku tjetër në Pompei. Kjo ndërtesë do të ishte pjesërisht komerciale, sepse, kur kthehesh djathtas, përballesh me një furrë gjigante, aq e madhe sa të prodhojë 100 bukë në ditë.
Rreth 50 furra buke janë gjetur tashmë në Pompei. Ky, megjithatë, nuk mund të ketë qenë një dyqan, sepse nuk ka ballinë. Ka më shumë gjasa të ketë qenë një shitës me shumicë, duke shpërndarë bukë në të gjithë qytetin, ndoshta edhe shumë ushqime të shpejta për të cilat Pompei ishte i famshëm.
Ajo ‘pica’
Zbulimi i një afresku që përshkruan një copë bukë të rrumbullakët në një tabaka argjendi, e rrethuar me shegë, hurma, arra dhe fruta arbutus, shkaktoi një sensacion kur u njoftua në botë në qershor. Megjithatë, nuk është pica. Domatet dhe mocarela, dy përbërës në recetën klasike napolitane, nuk ishin të disponueshme në Itali në shekullin e parë pas Krishtit.
Ndoshta është një copë fokacie? Gjithçka mbi picën filloi si një shaka, thotë Gennaro. “I dërgova me email një fotografi shefit tim, duke thënë ‘së pari furra, tani pica'”. Bota thjesht u çmend pas kësaj. Mbi afreskun do të ndërtohet një mbulesë për ta mbrojtur atë nga elementët. Do të trajtohet gjithashtu me një izolues të veçantë. 20,000 vizitorët që vijnë në Pompei çdo ditë do të kërkojnë të shohin “paraardhësin e picës”, siç disa po e përshkruajnë tani temën e afreskut.
Skeletet
Është e lehtë të harrohet se Pompei ishte një tragjedi njerëzore. Ne nuk e kemi shumë idenë se sa vdiqën. Duhet të kuptoni se shumica e banorëve u larguan kur panë tmerrin që u shpalos në majën e Vezuvit. Skeletet janë gjetur, ndoshta 1,300 deri në 1,500 gjithsej, dhe gërmimi i ri ka shembujt e vet: dy gra dhe një fëmijë të seksit të panjohur.
Duke parë pozicionin ku u gjetën viktimat, duket qartë se ata po përpiqeshin të fshiheshin, duke shpresuar se nën shkallë, do të ishin të sigurt. Ajo që ata nuk kishin llogaritur ishte shembja e çatisë nga pesha e të gjitha lapileve dhe hirit. Punimet e rënda të gurit i thyenin trupat e tyre.
Shtrati i djegur
Drama e atyre ditëve të rëndësishme në tetor 79-ës pas Krishtit zbulohet gjithashtu në anën tjetër të atriumit, që dikur ishte një dhomë gjumi. Vetë shtrati është një masë e djegur – e shkaktuar nga një zjarr. Ai mezi dallohet përveç konturit të gjerë të ngulitur në mure dhe dysheme.
Nëse shikoni nga afër mbeturinat, mund të shihni fragmente të nxira të mbulesave të tekstilit dhe madje edhe mbushjen nga dysheku. Arkeologët mund të thonë nga pozicioni i këtyre mbetjeve të karbonizuara se zjarri ka ndodhur relativisht herët në shpërthim. Ata spekulojnë se një llambë mund të jetë rrëzuar nga paniku për të dalë jashtë.
“Do të ishte interesante të kuptonim se cilët ishin njerëzit që nuk ia dolën”, pyet drejtori i parkut Gabriel Zuchtriegel.
“A ishin ata të varfërit? Më shumë gra se burra? Apo ndoshta njerëz që kishin prona dhe u përpoqën të qëndronin për të mbrojtur atë që kishin, ndërsa të tjerët që nuk kishin asgjë thjesht u ngritën dhe vrapuan.”
Faltorja
Në anën e pasme të zonës së deritanishme të gërmuar ndodhet një mur që përfshin tre dhoma. Pikërisht këtu heqja e lapilit dhe hirit ka ekspozuar vepra arti më mahnitëse.
Në dhomën e mesme, e mbuluar nga një pëlhurë e gomuar, është një tjetër afresk elegant. Tregon episodin e mitit të Akilit ku ushtari hero legjendar – me thembrën fatkeqe – u përpoq të fshihej i veshur si grua për të shmangur luftën në Luftën e Trojës.
Në dhomën e tretë, tërheq një tarp tjetër për të zbuluar një faltore madhështore. Dy gjarpërinj të verdhë në reliev rrëshqasin lart një sfond burgundy. “Këta janë demonë të mirë,” thotë Alessandro. Ai tregon një afresk më poshtë murit, pikërisht mbi një kuti të hapur të një lloji.
“Kjo dhomë është në fakt një kuzhinë. Ata do të kishin bërë oferta këtu për perënditë e tyre. Ushqime si peshku apo frutat. Gjarpri është një lidhje midis perëndive dhe njerëzve.”
Ndërsa insula zbulohet më tej, skela po vendoset rreth asaj që ka mbetur nga ndërtesat për të bërë çati mbrojtëse. Në të ardhmen, parku shpreson të ngrejë një vendkalim të lartë në mënyrë që turistët të mund të shohin thesaret e reja që po shfaqen.
“Njerëzit ndonjëherë na pyesin: “Çfarë do të dëshironit të gjenit? Çfarë po kërkoni?“- shpjegon Gabriel, duke i konsideruar pyetje të tilla mashtruese.
“Ajo që ne po kërkojmë në të vërtetë është ajo që nuk e dimë. Ne jemi gjithmonë në kërkim të një surprize. Të gjitha janë prova që po shfaqen, që na çojnë diku, por ne nuk e dimë se ku shkon ai udhëtim.”
Top Channel
