Argumentimi i plotë i Presidentit Nishani për ligjin e Arsimit të Lartë

Më poshtë argumentimi i plotë i Kreut të Shtetit:

D E K R E T

PËR

KTHIMIN E LIGJIT NR. 80/2015 “PËR ARSIMIN E LARTË DHE KËRKIMIN SHKENCOR NË INSTITUCIONET E ARSIMIT TË LARTË NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË”.

   
Në mbështetje të neneve 85, pika 1 dhe 93, të Kushtetutës,

D e k r e t o j

Kthimin për rishqyrtim në Kuvend të ligjit nr. 80/2015 “Për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor në institucionet e arsimit të lartë në Republikën e Shqipërisë”.

Nr. Dekretit 9206
Tiranë, më 14.08.2015

                        PRESIDENTI I REPUBLIKËS
                           

BUJAR NISHANI

Arsyet e kthimit të ligjit nr. 80/2015 “Për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor në institucionet e arsimit të lartë në Republikën e Shqipërisë”

Të nderuar deputetë,

Në seancën plenare të datës 21 korrik 2015, Kuvendi ka miratuar ligjin nr. 80/2015 “ Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë”. Ky ligj është paraqitur për shpallje më datë 27 Korrik 2015.
E drejta e arsimit dhe autonomia e institucioneve të arsimit të lartë është një nga të drejtat dhe liritë social-kulturore mjaft sensitive e mbrojtur me Kushtetutë (neni 57), dhe si e tillë organet e pushtetit publik duhet të respektojnë këtë të drejtë dhe të kontribuojnë në realizimin e saj, referuar nenit 15/2 të Kushtetutës. Gjithashtu, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut në nenin 2 të Protokollit 1 të saj ka sanksionuar se ‘Askujt nuk mund t’i mohohet e drejta për arsim’.

Aderimi i Shqipërisë në Procesin e Bolonjës në vitin 2003, solli detyrimin që Shqipëria të adoptonte rregulla që do të çonin drejt standardizimit apo uniformitetit të arsimit të lartë Evropian, duke njohur vlerat bazë dhe diversitetin e arsimit të lartë, duke pranuar pavarësinë dhe autonominë e nevojshme të universiteteve.

Reformimi sipas procesit të Bolonjës do të thotë: Adoptimi i një sistemi lehtësisht të lexueshëm dhe të krahasueshëm të diplomave; Adoptimi i një sistemi të bazuar kryesisht në dy cikle kryesore të studimit; vendosja e sistemit të krediteve; Promovimi i mobilitetit të studentëve dhe profesoratit, kërkuesve shkencorë apo administratës; Promovimi i bashkëpunimit evropian në drejtim të sigurimit të cilësisë në drejtim të zhvillimit të kritereve dhe metodologjive të krahasueshme; Promovimi i dimensionit të nevojshëm evropian të arsimit të lartë në drejtim të zhvillimit të kurrikulave, bashkëpunimit ndër-institucional, skemave të mobilitetit, programe integruese të studimit, trajnimeve dhe kërkimit .

Në këtë proces, Qeveria ka gjetur se zhvillimi i sistemit të arsimit të lartë dhe i gjithë elementeve përbërës të tij, veçanërisht në kushtet e domosdoshmërisë së përditësimit të tij me elemente dhe mekanizma që imponon Procesi i Bolonjës, ka pësuar ndryshime sa dinamike aq edhe joharmonike midis faktorëve dhe aktorëve të tij.

Referuar Relacionit të projekt-ligjit, gjendja aktuale e sistemit të arsimit të lartë në Shqipëri, procesi i masivizimit dhe niveli i konstatuar i treguesve cilësorë parashtroi kërkesën për realizimin e një sistemi cilësor të nesërm, duke i dhënë mundësinë e studimeve të larta një numri maksimal studentësh dhe duke u garantuar atyre, njëkohësisht, edhe standardin e duhur dhe Qeveria ka parë të nevojshëm rikonceptimin e rolit të strukturave shtetërore, duke lejuar sistemin e arsimit të lartë, të cilin e konsideron si shërbim dhe të mirë publike, të funksionojë lirshëm dhe duke shkuar drejt përqendrimit të tyre vetëm në katër funksione kryesore: (1) Vendosja e prioriteteve strategjike – ndërtimi i politikave për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor, në përputhje me prioritetet e zhvillimit të vendit; (2) Përcaktimi financiar – shteti duhet të vazhdojë të jetë financuesi kryesor i arsimit publik të lartë në vend, por ky financim duhet të diversifikohet, që të përfshijë të gjithë shoqërinë; (3) Mbështetja e shtresave në nevojë – mundësimi i aksesimit të arsimit të lartë sipas meritës dhe jo sipas gjendjes financiare; (4) Roli rregullues i shtetit në arsimin e lartë – garantimi i standardit të cilësisë në çdo element të sistemit.

Përmes kësaj reforme, Qeveria duket se pretendon të arrijë: cilësinë e arsimit të lartë, mundësi të barabarta dhe mbështetje për shtresat në nevojë, konkurrencë të lirë mes IAL, akses për të gjithë mbi bazën e meritës, mbështetje nëpërmjet kërkimit shkencor, përparësitë strategjike të zhvillimit të vendit si dhe krijimin e mekanizmave për rritjen e përgjegjshmërisë ndaj shoqërisë dhe interesit publik.

Ky ligj përcakton rolin e shtetit në zhvillimin e arsimit të lartë; përkufizon të drejtën për arsim të njohur nga Kushtetuta; garanton lirinë akademike, autonominë financiare, organizative dhe të përzgjedhjes së personelit në IAL; garanton arsimin e lartë në ciklin e parë të studimeve;  garanton të drejtën e IAL-ve për të vendosur tarifat e studimit, të cilat do të përcaktohen sipas akteve nënligjore; mundëson kreditimin e studentëve për të përballuar kostot e studimeve, kushtet e të cilave do të përcaktohen përmes akteve nënligjore; krijon agjenci shtetërore autonome, por që do të organizohen dhe funksionojnë sipas akteve nënligjore dhe që pretendohet të luajnë rolin e tyre në drejtim të realizimit të cilësisë, autonomisë dhe konkurrencës në arsimin e lartë; krijohet një formë e organizimit të IAL-ve që quhet Institucion i Arsimit të Lartë të Pavarur Publik, që pretendohet të jetë forma e të ardhmes dhe që do të ketë më shumë autonomi organizative; Fondacioneve iu njihet e drejta e themelimit të IAL Publike të Pavarura;  IAL publike apo jo-publike mund të transformohen në IAL Publike të Pavarura; financimi i arsimit të lartë do të bazohet kryesisht në fondet publike; tarifat e studentëve, kontributi i njësive qeverisjes vendore, donacionet etj.

Në bindje të Kushtetutës së Shqipërisë dhe në ushtrim të së drejtës të parashikuar në pikën 1 të nenit 85 të Kushtetutës, me qëllim garantimin e të drejtës së arsimit të lartë të njohur nga Kushtetuta dhe Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut si dhe lirinë akademike dhe autonominë universitare të njohur nga Kushtetuta dhe jurisprudenca e saj, kam vlerësuar se ky ligj duhet kthyer për rishqyrtim Kuvendit mbështetur në arsyet dhe argumentet e mëposhtme:

Së pari: Vlerësoj se referuar Deklaratës së Bolonjës, Lisbonës dhe së fundi asaj të Jerevanit, Shqipëria ka detyrimin të përqasë legjislacionin e saj të arsimit të lartë me shtetet e BE-së dhe të shkëmbejë praktikat më të mira në drejtim të realizimit të synimeve që imponon Procesi i Bolonjës. Në këtë proces Institucionet e Arsimit të Lartë dhe studentët kanë një rol vital, gjë e cila do të duhej të shmangte çdo qasje etatiste që rezulton të jetë e mëshiruar në ligjin më të fundit të Arsimit të Lartë në R.SH.

Procesi i Bolonjës ka në qendër njohjen e pavarësisë dhe autonomisë së universiteteve, ku shteti ka një rol rregullator, ndërkohë që Universitetet dhe Institucionet e tjera të Arsimit të Lartë duhet të zgjedhin të jenë aktorë dhe jo objekte të këtij procesi të shndërrimit. Universitetet duhet të profilizojnë kurrikulat e tyre në sistemin Bachelor, duke iu përshtatur kurseve të tyre të mëparshme të studimit; të krijojnë kurset e Masterit; të sigurojnë nevojat e  mobilitetit të studentëve në mbarë botën; të kontribuojnë  individualisht dhe kolektivisht në hapat e tjerë të procesit. Për ta siguruar këtë, IAL-të duhet të kenë të garantuar autonominë financiare, organizative, lirinë akademike dhe autonominë në përzgjedhjen e stafit.
Fryma mbi bazën e të cilit është konceptuar dhe ndërtuar ligji, duket se nuk garanton autonominë e arsimit të lartë, gjë e cila është dhe baza për të garantuar vijimësinë e procesit të Bolonjës dhe përmbushjen e detyrimeve që vijnë nga dokumentet ndërkombëtarë të cilat janë të detyrueshme për Shqipërinë.
Ligji është i bazuar në qasjen etatiste, pra është shteti në qendër, jo universiteti dhe studentët siç edhe duhet të jetë. Universiteti nuk është thjesht bashkim entitetesh, por sistem i mirëfilltë vlerash. Arsimi duhet të jetë aspekt bashkëpunimi i gjithë grupeve sociale. Përgjegjësia e shtetit në përcaktimin e ardhshëm të sistemit të karrierës duhet të balancohet me përgjegjësinë e trupës akademike. Shteti nuk është faktori kyç apo aktori kryesor për arsimin e lartë, por trupa akademike, departamenti, fakulteti, pedagogët, studentët, vetë universiteti janë aktorët kyç. Studentët janë një aktor tjetër kryesor të cilët janë marrësit e shërbimit publik dhe në çdo rast kontribuuesit kryesorë në IAL. Pavarësisht se Ligji ka qasje të rritjes së tarifave të studimit, nuk ka të njëjtën qasje sa i takon rolit të studentëve në vendimmarrje në strukturat drejtuese të IAL-ve ,  ku vendoset pikërisht edhe për reformimin e sistemit dhe përshtatjen dhe zhvillimin e kurrikulave me kërkesat e instrumenteve ndërkombëtarë në të cilat Shqipëria është palë.
Deklarata e Jerevanit e Majit 2015 kërkon nga Shtetet implementimin e reformave strukturore të koordinuara në Hapësirën e Arsimit të Lartë Evropian dhe angazhimin në mbështetjen dhe mbrojtjen e studentëve dhe stafeve akademike në ushtrimin e të drejtave të tyre në drejtim të lirisë akademike dhe të partneritetit të plotë në qeverisjen e IAL–ve autonome.
Ligji në tërësinë e tij nuk është ndërtuar mbi shtyllat të cilat dikton procesi i Bolonjës,  nuk ka në themel parimet themelore të diktuara nga Deklarata e Jerevanit sa u takon Universiteteve të së ardhmes dhe rolit të Shtetit në këtë proces, por ka orientim etatist, ka paqartësi, dhe në të shumtën e rasteve  referon në akte të tjera ligjore dhe nënligjore që i takojnë të ardhmes. Në ligj nuk janë vendosur guidelines apo kritere të mirëpërcaktuara, mbi bazën e të cilave do të hartohen aktet nënligjore, duke rrezikuar që këto akte të tjera ligjore dhe nën ligjore të kufizojnë autonominë dhe të çojnë në kontroll të tepruar, abuzim, vonesa dhe stanjacion, dhe për më tepër të ekzistojë mundësia edhe e cenimit të parimit të sigurisë juridike.
Së dyti:    Përmes këtij ligji rrezikon të kushtëzohet e drejta për arsimin e lartë nga kriteri i pagesës së tarifave të ndryshme të përcaktuara në ligj, por që mund të arrijnë në shifra të larta të papërballueshme për nivelin mesatar të jetesës në Shqipëri.
(i)    Neni 98/2 i Ligjit 80/2015 përcakton ‘detyrimin e studentëve në pagimin e tarifave të përcaktuara në këtë ligj dhe nga institucionet e arsimit të lartë, si dhe tarifat e shërbimeve që u ofrojnë institucionet e arsimit të lartë’ . Neni 109/1 i ligjit përcakton se IAL Publike financohen kryesisht nga buxheti i shtetit dhe pagesat e studentëve për arsimim. Ndërkohë që ligji ka përkufizuar disa lloj tarifash si “tarifa e aplikimit”, “tarifa e konkurrimit”, “tarifa e regjistrimit”, “ tarifa e shkollimit”, “tarifa e studimit”. Neni 7/f përcakton se ‘Ministri i Arsimit i propozon Këshillit të Ministrave kufirin maksimal të tarifës së shkollimit për programet e ciklit të parë në institucionet publike të arsimit të lartë’.  Në ligj nuk ekzistojnë rregullime në lidhje me kufirin minimal të tarifave të ndryshme të aplikueshme në arsimin e lartë, referuar përkufizimeve të ligjit. Ligji parashikon se përmes VKM-ve do të përcaktohet kufiri maksimal i “tarifës së shkollimit” për IAL Publike, por ndërkohë nuk ekziston asnjë rregullim në lidhje me tarifat e tjera të përkufizuara në pikat (27), (28), (29), (31) të nenit 6 të ligjit apo edhe tarifat e tjera të shërbimit në IAL referuar nenit 98/2 të Ligjit. Neni 98/2 i Ligjit bën fjalë për tarifa  të cilat do të vendosen nga IAL-të, përveç “tarifave” të përkufizuara në nenin 6 të Ligjit. Dhe për më tepër përmend dhe tarifa shërbimi në IAL, të cilat i shtohen tarifave të mëparshme.
(ii)     Ligji nuk përmban asnjë rregullim në lidhje me vendosjen e tarifave në IAL Jopublike apo IAL Publike të Pavarura. Ligji nuk përmban asnjë rregullim në lidhje me kufirin minimal dhe maksimal në këto IAL dhe për më tepër nuk ekzistojnë  kritere , mbi bazën e të cilëve do të vendosen këto tarifa.
(iii)    Pra, ligji ofron një paqartësi të plotë në lidhje me numrin e tarifave që duhet të paguhen nga studentët. Nuk përmban rregullime në lidhje me kufirin minimal dhe maksimal të tarifave që do të vendosen nga IAL-të dhe nuk vendos as kritere bazë mbi të cilat do të orientohen më pas IAL apo edhe KM në përcaktimin e tarifave. Nuk është e qartë për studentët dhe familjarët e tyre se sa do të jetë “tarifa” që do të duhet të paguajnë gjatë viteve të shkollimit të tyre, duke përfshirë ciklin e parë, të dytë dhe të tretë të studimeve në Arsimin e Lartë. Një paqartësi e tillë ligjore nuk është tjetër veçse një pasiguri juridike. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata Kushtetuese në vendimin nr.34, datë 20.12.2005 ka arritur në përfundimin se: “Një nga elementet më esencialë të parimit të shtetit të së drejtës është edhe ai i sigurisë juridike, i cili, ndër të tjera, ka si kërkesë të domosdoshme faktin që ligji në tërësi, pjesë apo dispozita të veçanta të tij, në përmbajtjen e tyre duhet të jenë të qarta dhe të kuptueshme …Rezultati që synohet duhet të jetë i pritshëm dhe pasojat të parashikueshme për subjektet të cilëve u drejtohet ligji në tërësi, ose dispozita të veçanta të tij.”
(iv)    Duket qartë se IAL për të rregulluar financimin e tyre, në një kohë që Shteti nuk do të marrë përsipër të garantojë në mënyrë të kënaqshme fonde nga buxheti i shtetit, do të kenë dorë të lirë të vendosin pa kriter në lidhje me tarifat në IAL, duke konkurruar ndoshta edhe IAL Jopublike, dhe duke kushtëzuar arsimin e lartë mbi bazën e pagesave të tarifave të larta. Neni 57/4 i Kushtetutës përcakton se arsimi i lartë mund të kushtëzohet vetëm për kritere aftësie.  Neni 2 i Protokollit 1 të KEDNJ-së sanksionon se ‘Askujt nuk mund t’i mohohet e drejta për arsim’ dhe në këtë kuptim kjo dispozitë gjen zbatim për të gjitha funksionet e shtetit që lidhen me edukimin dhe arsimimin. Formulimi negativ vërteton se kemi të bëjmë me të drejtën për lirinë e edukimit. Në çështjen Belgian Linguistic Case të vitit 1968, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut arriti në përfundimin se ‘.. shtetet palë nuk e kanë njohur këtë të drejtë në trajtën, e cila do të kërkonte prej tyre krijimin me shpenzimet e tyre, apo subvencionimin e një arsimi të një lloji të veçante apo në një nivel të posaçëm. Të gjitha shtetet anëtare të KiE zotërojnë një sistem të hapur të edukimit publik. Prandaj dhe nuk ka shkaqe, për të kërkuar prej tyre ndërtimin e një sistemi të tillë. Fjala është vetëm për njohjen e parimit, se shteti duhet t’i garantojë çdo personi që gjendet nën juridiksionin e vet, hyrje në institucionet ekzistuese të edukimit’ . Referuar kësaj çështje, të drejtat e mbrojtura nga Neni 2 i Protokollit 1  janë : (i) e drejta për akses në institucionet ekzistuese të arsimit të lartë; (ii) e drejta për një edukim efektiv; (iii) dhe e drejta për njohjen zyrtare të studimeve të kryera. Asnjë nga këto të drejta nuk është absolute dhe shteti ka detyrimin e rregullimit ligjor, i cili mund të ndryshojë në kohë dhe hapësirë, duke marrë në konsideratë nevojat dhe burimet e komunitetit dhe të individëve, duke pasur në konsideratë që në asnjë rast të mos cenojë thelbin ‘të drejtën e arsimimit apo të drejta të tjera të njohura në Konventë’.
(v)    Në çështjen Leyla Sahin v. Turkey, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut pranoi se neni 2 i Protokollit 1 të KEDNJ-së i referohet arsimit të lartë, dhe në këtë drejtim të gjitha përfundimet e kësaj gjykate në lidhje me detyrimet e Shteteve referuar kësaj dispozite janë relevante edhe për arsimin e lartë. Gjykata arriti në konkluzionin se arsimi i lartë nuk mund të ndahet nga arsimi fillor dhe i mesëm, dhe se arsimi i lartë “ është një instrument për vazhdimin e dijeve”  dhe “ përbën një aset të pasur shkencor dhe kulturor për individët dhe shoqërinë”.  “ … Megjithatë ,.. nuk ekziston një detyrim i Shteteve të krijojnë institucione të arsimit të lartë, por shtetet kanë detyrimin të sigurojnë një të drejtë efektive të aksesit në institucionet ekzistuese”
(vi)    Çështja e pagesës së tarifave të shkollimit nëse është e lejuar referuar të drejtës së arsimimit referuar nenit 2 të Protokollit 1 të KEDNJ-së, nuk është e përcaktuar detyrimisht, duke i lënë në këtë mënyrë shteteve një marzh vlerësimi, duke u bazuar kryesisht në nivelin e të ardhurave në një shtet të caktuar.   Shteti është ai i cili vlerëson nëse do të ofrohet falas apo kundrejt tarifave arsimi i lartë, por referuar jurisprudencës së GJEDNJ, Shteti duhet të marrë në konsideratë mundësitë individuale dhe nivelin e të ardhurave të popullsisë, në mënyrë që asnjë grup i popullsisë të mos diskriminohet në realizimin e të drejtës së tij për arsimin e lartë. Shteti në mënyrë që të ushtrojë rolin e tij rregullues në drejtim të aksesit në arsim, të masës së tarifimit apo përcaktimit të grupit të personave që tarifohen apo mbështeten financiarisht duhet të marrë në konsideratë dhe të vendosë një balancë nga njëra anë  në lidhje me nevojat për shkollim në hapësirën e atij Shteti dhe nga ana tjetër të kufizimit të kapaciteteve për të ofruar mbështetjen për arsimin e lartë, si një nga shërbimet publike dhe  e drejtë që gëzon mbrojtje të drejtpërdrejtë nga Konventa.  
(vii)     Në hapësirën e Arsimit të Lartë Evropian, një çështje që ka marrë diskutim është pikërisht kriteri në bazën e të cilit vendosen tarifat, proporcionaliteti dhe sa është masa mbështetëse për mbuluar shpenzimet e jetesës së një studenti në arsimin e lartë. Tarifat e larta duhet të jenë të justifikuara dhe të bazohen në vendin dhe kohën në të cilat aplikohen. Në këtë aspekt, është e rëndësishme të vendoset kush paguan dhe kush nuk paguan dhe në çfarë kriteri vendoset tarifimi dhe mbështetja që jep Shteti për kostot e shkollimit të cilat nuk kufizohet veç tek ‘tarifat’.
(viii)    Komisioni për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor, i ngritur me Urdhër të Kryeministrit  në Raportin Përfundimtar ka arritur në konkluzionin se tarifat e shkollimit në IAL janë të ulëta dhe se në të ardhmen perspektiva është që të rriten, por pa përcaktuar kriteret mbi bazën e të cilave do të vendoset kjo rritje.  Në fakt Komisioni ka rekomanduar vendosjen e kufirit minimal dhe maksimal, por duket qartë që në Ligj jo vetëm nuk janë vendosur këto kufij, por as nuk janë përcaktuar kriteret mbi bazën e të cilave do të vendosen tarifat. Qeveria ka vendosur të rrisë ‘tarifat’ në IAL, për të siguruar financimin dhe për të rritur cilësinë, por nga ana tjetër pretendon se do të mbështesë shtresat në nevojë, degët me përparësi zhvillimi dhe studentët e ekselencës. Fakti që Qeveria do të marrë masa për mbështetjen e grupeve të caktuara dhe kriteret mbi bazën e të cilave e ofron këtë mbështetje është në marzhin e saj të vlerësimit. Gjithashtu, edhe vendimi për të vendosur ‘tarifa’, qoftë edhe të larta është në vlerësimin dhe diskrecionin e saj. Por në asnjë rast këto dy masa nuk janë plotësuese të njëra –tjetrës, për sa kohë përmes ligjit nuk janë vendosur kriteret mbi vendosjen e masës së tarifave dhe proporcionalitetit të tyre, gjë e cila krijon një paqartësi, pasiguri totale gjë e cila mund të cenojë të drejtën e arsimit në sistemin e parë dhe të dytë të studimeve për një grup të konsiderueshëm të popullatës që i përkasin shtresës së varfër dhe të mesme dhe që nuk mund të marrin mbështetjen nga Shteti, por që i kanë afërsitë dhe meritat për vazhduar studimet e larta, duke krijuar në këtë mënyrë një diskriminim ndaj tyre në kuptim të nenit 14 të Konventës dhe shkelje të nenit 2 të Protokollit 1 të KEDNJ-së. Jurisprudenca e GJEDNJ-së e referuar më lart e ka dhënë përgjigjen në situate analoge dhe ka arritur në përfundimin se Shteti bën vlerësimin, por pa cenuar të drejtën bazë të cilën duhet ta garantojë medoemos në mënyrë efektive.
(ix)    Ligji ka ofruar një mekanizëm që është kredia studentore, me qëllim mbështetjen financiare për përballimin e kostove të studimeve. Ministria e Arsimit ndërmjetëson kreditimin e studentëve që fitojnë të drejtën për studime në programet e studimit në IAL-të.  Ligji nuk ka bërë të qarta kushtet dhe skemën për kreditimin studentor, duke krijuar në këtë mënyrë një pasiguri juridike për studentët, në kushtet që janë të paqartë në lidhje me rritjen e tarifave dhe kostot e shkollimit në arsimin e lartë. Kjo sërish është në kundërshtim të Kushtetutës dhe Vendimit nr. 34/3005 të Gjykatës Kushtetuese.
(x)    Gjithashtu, ligji garanton dhe mbështet studimet e larta në ciklin e parë të tyre Bachelor. Referuar Ligjit, duket qartë se tarifat në nivelin e dytë dhe të tretë të studimeve do të jenë shumë më të larta dhe Shteti nuk ofron asnjë garanci apo mbështetje në ciklet e tjera të studimit përveç të parit. Kjo është e patolerueshme në kuptim të nenit 2 të Protokollit 1 të Konventës dhe nenit 57/4 të Kushtetutës. Kjo është e patolerueshme edhe në kuadrin e procesit të Bolonjës dhe së fundi Deklaratës së Jerevanit. Nuk është e qartë, nëse Qeveria ka marrë në konsideratë mundësitë e punësimit të studentëve që kanë kryer vetëm ciklin e parë të studimeve dhe për më tepër të ketë kryer një analizë në këtë drejtim. Ky është një detyrim i Shtetit, referuar rolit të tij në Arsimin e Lartë në R.SH-së. Referuar Deklaratës së Jerevan, Maj 2015, Shtetet marrin përsipër të mbështesin IAL të kërkojnë dhe të marrin masa në drejtim të krijimit të mundësive të studentëve që të punësohen në përfundim të çdo cikli të studimeve. Në Ligj nuk reflektohet një rol i tillë i Shtetit. Pra, Shteti vendos të rrisë tarifa pa vendosur kritere me qëllim financimin dhe rritjen e cilësisë, por nga ana tjetër duket qartë se do të braktisë studentët pas ciklit të parë të studimeve, duke i lënë në mëshirë të fatit. Një qasje e tillë, është në kundërshtim me KEDNJ-në dhe jurisprudencën e Saj, Kushtetutën dhe jurisprudencën e Saj, por është në kahe të kundërt të orientimit të dhënë në kuadrin e Procesit të Bolonjës, ku Shqipëria ka detyrimet e saj.
Për të gjitha arsyet sa më sipër, duket qartë se rregullimi ligjor që ofrohet për Arsimin e Lartë cenon të drejtën e arsimimit të lartë efektiv të mbrojtur nga Kushtetuta dhe KEDNJ, për sa kohë kushtëzohet nga pagesa të larta, duke diskriminuar pa të drejtë një pjesë të madhe të studentëve. Gjithashtu, Ligji përshkohet në tërësinë e tij nga paqartësia në lidhje me rregullimin e tarifimit, kostove të shkollimit, garantimit dhe mbështetjes të studimeve nga ana e Shtetit, akordimit të kredisë studentore, gjë e cila cenon dhe parimin e sigurisë juridike dhe vë në dyshim Rolin e Shtetit si garantues i ofrimit të këtij shërbimi të rëndësishëm publik, duke mos arritur një qasje reale me Procesin e Bolonjës dhe duke anashkaluar detyrimet që rrjedhin nga Deklarata e Bolonjës, Lisbonës dhe Jerevanit.

Së treti: Ky Ligj nuk garanton Autonominë e Institucioneve të Arsimit të Lartë dhe Lirinë Akademike të parashikuar nga Kushtetuta në nenin 57/t të Saj. Referuar nenit 3 të Ligjit, prezumohet se IAL-të gëzojnë liri akademike, autonomi financiare, organizative dhe të përzgjedhjes së stafit. Mënyra e financimit dhe menaxhimit financiar universitar përbën në thelb shtyllën kurrizore të autonomisë së institucioneve universitare. Ky parim cenohet nga kufizimi i mundësive financiare për shkak të financimit të pjesshëm me fonde publike dhe agjencive që ngrihen për shpërndarjen e tyre, strukturave të reja për menaxhimin e brendshëm të njësive bazë dhe njësive kryesore, etj.

Çështja e autonomisë të institucioneve të arsimit të lartë është trajtuar nga Gjykata Kushtetuese, në jurisprudencën e saj (vendimi nr.9/2008) sipas të cilës:“ Parimi i autonomisë universitare filloi të formësohej kur u krijuan universitetet si entitete të shkencës dhe studimit dhe kur lindi nevoja e autonomisë së tyre, që synoi të siguronte pavarësinë e universiteteve nga shteti. Qëllimi i kësaj autonomie ishte ruajtja e lirisë së shkencës, kërkimit shkencor dhe mësimdhënies, si edhe mbrojtje e studiuesve dhe profesorëve nga influencat politike etj., nisur nga ideja se shkenca dhe mësimdhënia, normalisht, mund të ekzistojnë dhe të sjellin progres vetëm kur janë të lira dhe ta  pavarura.”

Ky parim kushtetues i rëndësishëm për botën universitare është konsoliduar edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese në të cilën është pranuar se autonomia universitare është shprehje e institucionalizuar e lirisë akademike.  Njëkohësisht, Gjykata Kushtetuese, në të njëjtin vendim, vijon duke theksuar se “Autonomia universitare është thelbi i vetëqeverisjes, e nevojshme për vendimmarrjen efektive të institucioneve të arsimit të lartë në përmbushjen e detyrave akademike dhe arsimore.”  Në funksion të ruajtjes dhe mbrojtjes së kësaj autonomie çdo kontroll apo mbikëqyrje nga ana e shtetit duhet të realizohet pa prekur këtë parim e logjikisht, këto institucione nuk duhet të vendosen në kontrollin hierarkik të ekzekutivit. 
Nisur nga fryma e përcjellë nga Gjykata Kushtetuese, komentet në lidhje me cenimin e autonomisë universitare shprehen si më poshtë vijon:

(i)    Neni 3§3 i projektligjit është në shkelje të parimit të autonomisë universitare e më konkretisht të asaj financiare. Dimensioni i autonomisë universitare shprehet në të drejtën e IAL-ve publike për të administruar fonde publike ose për të mbledhur dhe administruar fonde të tjera. Në asnjë nga kompetencat e renditura në këtë dispozitë nuk njihet e drejta e IAL-ve publikë për të administruar fondet e akumuluara nga tarifat e shkollimit për ciklet përkatëse të studimit. Kjo dispozitë thekson se autonomia financiare e IAL-ve manifestohet përmes të drejtës për të krijuar të ardhura apo për të përfituar të ardhura nga shteti. Ndërkohë që kjo autonomi duhet të shtrihet veçanërisht në të drejtën për të administruar fondet e krijuara si rezultat i vjeljes së tarifave të shkollimit për secilin cikël studimi. Akoma më tej, ky trajtim e vendos IAL publik në pozitë të disfavorshme në raport me IAL-të Jopublike, të cilat, caktojnë, vjelin dhe administrojnë  në mënyrë të pavarur të gjitha të ardhurat që krijohen nga pagesat e tarifave të shkollimit. Në këto rrethana, IAL-të Publike dhe ato Jopublike nuk garojnë në kushtet e konkurrencës së lirë pasi të parat kufizohen në treg nga limiti i kuotave që përcakton ekzekutivi dhe nga fondet pjesë të të cilave shkon për mbajtjen e një strukture të rënduar burokratike me funksion kontrollin dhe mbikëqyrjen e veprimtarisë së IAL-ve Publike.
(ii)    Referuar rregullimit ligjor referuar më sipër  rezulton se shpërndarja e parave të detyruara për ekzistencën e IAL-ve Publike është në vlerësimin e Agjencive Shtetërore të cilat janë në varësi të ekzekutivit. Është e paqartë se cilat janë kriteret e vendosura mbi bazën e të cilave do të bëhet vlerësimi dhe renditja nga këto Agjenci për të akorduar fonde, apo edhe formulat të cilat garantojnë mundësi të barabarta dhe transparente për të gjitha IAL-të Publike. Në Ligje nuk është bërë ndonjë referencë apo kriter për të përcaktuar kufirin referuar përqindjes(%) së GDP-së që shkon për të mbështetur IAL-të Publike në mënyrë që të arrihen standarde evropiane në kuadër të Procesit të Bolonjës.
(iii)    Një tjetër cenim i parimit të autonomisë së universiteteve lidhet me rolin e AKFAL (Agjencia Kombëtare e Financimit të Arsimit të Lartë) dhe mungesën e kritereve ligjore për shpërndarjen e fondeve prej saj referuar nenit 11 të Ligjit. Dominimi i kësaj agjencie në furnizimin e IAL-ve publike me burimet e nevojshme financiare qartësisht krijon një varësi institucionale jo tipike për botën akademike.  Neni 11/2 i Ligjit përcakton se AKFAL propozon kriteret për shpërndarjen e fondeve publike, ndërkohë që referuar  pikës 3 të nenit 11, Ministri Arsimit miraton kriteret dhe formulat e shpërndarjes së fondeve publike. Pra, Ligji sërish krijon një pasiguri juridike në kuptim të Vendimit nr.34/2005 të Gjykatës Kushtetuese, për sa kohë këto kritere nuk janë përcaktuar në ligj, por priten të propozohen dhe miratohen nga organe ekzekutive, të cilat më pas vendosin edhe në lidhje me shpërndarjen e këtyre fondeve, duke i vënë IAL-të Publike në varësi financiare të politikës së radhës. Në lidhje me këtë ndikim, Gjykata Kushtetuese ka përcaktuar që ndërhyrja duhet të jetë proporcionale pa shkelur kufijtë që ofron autonomia si koncept kompleks. Më specifikisht, Gjykata Kushtetuese është shprehur si vijon: “… me ligj mund t’u jepen organeve të pushtetit ekzekutiv kompetenca kontrolluese mbi universitetet, por këto kompetenca duhet të jenë të balancuara dhe proporcionale, në mënyrë që ushtrimi i tyre të mos cenojë autonominë e institucioneve të arsimit të lartë që është thelbi i vetëqeverisjes si dhe të kontribuojnë në zhvillimin pozitiv të marrëdhënieve të ndërsjella. Për një problem të tillë, Gjykata Kushtetuese është shprehur se “ushtrimi i tagrit të vendimmarrjes përbën një shprehje të efektivitetit të autonomisë institucionale dhe ndërhyrja e shtetit, pikërisht në këtë aspekt thelbësor, do të sillte vështirësi në zbatimin e ligjit dhe do të cenonte standardet kushtetuese të kësaj autonomie, si dhe të lirisë akademike. ”
Në këtë drejtim, shqetësimi është ngritur me të drejtë edhe nga ana e Komisionit për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut, ku është kërkuar që në ligj të përcaktohen kriteret ligjore bazë për shpërndarjen e fondeve prej saj për mbështetjen e veprimtarisë së IAL-të Publike, çka do të mundësojë konkurrencë të ndershme mes IAL-ve dhe se si do të mundësojë kjo agjenci të garantojë skemën e kredive studentore. Gjithashtu, është kërkuar që të përcaktohen me ligj organizimi, funksionimi dhe kriteret në përzgjedhjen e stafit të Agjencisë që do të  vendosin edhe në drejtim të shpërndarjes së fondeve.

Së katërti: Autonomia e IAL në kuptim të Jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese vendim nr. 9/2008 cenohet për sa kohë krijohen apo ristrukturohen Agjenci të ashtuquajtura Autonome, të cilat janë në varësi të plotë të Ministrisë Përgjegjëse për Arsimin dhe pretendohet të realizojnë synimet e kësaj Reforme në drejtim të cilësisë, konkurrueshmërisë dhe garantimit të mundësive të barabarta mbi bazën e meritës dhe transparencës për të gjithë individët që dëshirojnë të ndjekin studimet e larta. Këto Agjenci (Qendra e Shërbimeve Arsimore, Agjencia Kombëtare për Financimin e Arsimit të Lartë, Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor, Agjencia e Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë) duke iu referuar neneve 8, 9, 11, 12, 14 kanë për qëllim shpërndarjen e fondeve të buxhetit, mbikëqyrjen ose kontrollin e aspekteve të veçanta në lidhje me përdorimin e fondeve të buxhetit të shtetit të cilësisë së arsimit,  të ligjshmërisë, të akreditimit etj.
(i)    Përbërja dhe funksionimi i Agjencive që krijohen rishtazi përmes këtij ligji i është lënë përcaktimit dhe rregullimit të mëtejshëm me vendim të Këshillit të Ministrave. Për hir të parimit të sigurisë juridike dhe të transparencës së këtyre agjencive me rëndësi jetike për mbarëvajtjen e aktivitetit të veprimtarisë së IAL-ve publike, duhet të përcaktohet së paku përbërja dhe funksionet kryesore në ligj. Në këtë kontekst, ky formulim i ligjit i bën këto norma të papërcaktuara çka bie ndesh me parimin e sigurisë juridike, për të cilin Gjykata Kushtetuese është shprehur: “Një nga elementet më esenciale të parimit të shtetit të së drejtës është edhe ai i sigurisë juridike, i cili, ndër të tjera, ka si kërkesë të domosdoshme faktin që ligji në tërësi, pjesë apo dispozita të veçanta të tij, në përmbajtjen e tyre duhet të jenë të qarta, të përcaktuara dhe të kuptueshme. ……”
(ii)    Ligji nr.90/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e administratës shtetërore” (nenet 4, 6 dhe 10) krijon hapësirën për organizimin e  dy lloje të ndryshme institucionesh varësie dhe konkretisht : (i) Institucione varësie që krijohen me vendim të Këshillit të Ministrave; (ii) Agjencitë autonome që krijohen me ligj. Në respekt të parimit të sigurisë juridike të trajtuar nga Gjykata Kushtetuese në vendimmarrjen e saj dhe të Autonomisë së IAL-ve, në pamundësi të ngritjes së Agjencive të Pavarura të përzgjedhura nga Parlamenti, të paktën të mundësohej që organizimi i këtyre Agjencive Autonome të rregullohej me Ligj dhe jo me VKM. Por jo vetë që kjo nuk ka ndodhur, por Ligji nuk përmban as kritere mbi bazën e të cilave do të bëhet përzgjedhje e anëtarësisë në këto Agjenci dhe as kritere mbi bazën e të cilave pretendohet të ushtrojnë funksionet e tyre referuar Ligjit.  Agjencitë e krijuara do të jenë të gjitha të varura nga Ekzekutivi dhe stafet e tyre të përzgjedhura nga ekzekutivi. Kuptohet që këto Agjenci nuk ofrojnë kurrfarë qëndrueshmërie dhe për më tepër as që mund të mendohet të garantojnë autonominë e IAL-ve nga politika e radhës dhe kontrolli ndaj IAL-ve nuk do të jetë i balancuar dhe proporcional siç kërkohet nga Gjykata Kushtetuese në vendimmarrjen e saj.
(iii)    Ekspertët e Komisionit të Reformës së Arsimit të Lartë dhe Kërkimit Shkencor kanë arritur në konkluzionin se: ‘Një mangësi tjetër e sistemit është edhe centralizimi i theksuar dhe vertikal vendimmarrjes. Kjo shkaktohet edhe nga mungesa e autonomisë dhe paanshmërisë së plotë në marrjen e vendimeve prej agjencive dhe këshillave kombëtare të përmendura me sipër’ dhe se ‘Një tjetër problem i sistemit është ndërhyrja me akte nënligjore të Këshillit të Ministrave dhe MAS, të cilat herë pas here nuk e kanë ndihmuar zhvillimin e qëndrueshëm të arsimit të lartë, dhe në jo pak raste kanë cenuar edhe atë autonomi të garantuar me ligj për IAL-të.’ Ekspertë rekomanduan që këto Agjenci që bëjnë vlerësimin e cilësisë, akreditimin e IAL-ve, shpërndajnë fonde etj., duhet të jenë medoemos të pavarura, të brendshme ose të huaja. 
(iv)     Pavarësia e Agjencive të tilla dhe varësia nga ekzekutivi dhe njëkohësisht nga politika e radhës është evidentuar edhe nga vetë Ministria e Arsimit dhe Sporteve  në Raportin e verifikimit të kritereve të ligjshmërisë në IAL-ve Publike dhe Jopublike, ku kontrolli dhe varësia nga ekzekutivi i këtyre Agjencive nuk garanton pavarësinë në ushtrimin e funksioneve të tyre dhe për më tepër nuk garanton aspak autonominë e IAL-ve dhe lirinë akademike me synimin arritjen e cilësisë dhe konkurrueshmërisë të IAL-ve mbi bazën e meritave dhe të transparencës.
(v)    Neni 14 i Ligjit  përbën shkelje të lirisë akademike.” Dispozita në fjalë, nuk përcakton asnjë kriter objektiv të vlerësimit të cilësisë akademike, por ndërkohë thekson pavarësinë e shtuar të ASCAL (Agjencia e Sigurimit të Cilësisë në Arsimin e Lartë) për të vlerësuar angazhimin akademik të personelit (akademik) të IAL-ve publike. Mungesa në ligj e përbërjes së kësaj agjencie, emërimi i drejtorit të saj nga Kryeministri, organizimi dhe strukturimi i saj sipas një VKM-je dhe kontrolli i panormuar që ajo ushtron mbi lirinë akademikë përkthehet si një përpjekje për ta vendosur dimensionin akademik dhe shfaqjen e saj nën diktatin e ekzekutivit. Në vijim, Neni 15 i Ligjit  parashikon se për procesin e akreditimit të IAL-ve dhe programeve të studimit pranë ASCAL ngrihet Bordi i Akreditimit, i cili thuhet se është i pavarur, por nëse i referohemi pikës 6 të nenit 15 rezulton që  anëtarët dhe kryetari i këtij Bordi zgjidhjen dhe shkarkohen nga Kryeministri dhe se organizimi dhe funksioni i Bordit bëhet përmes VKM. Duket qartë se akreditimi i IAL-ve dhe programeve të studimit do të vendoset nga politika e radhës, duke mos pasur shpresë që të realizohet qëllimi i këtij ligji dhe për më tepër mision i arsimit të lartë i përcaktuar në nenin 1 të këtij ligji.
(iv)    AKKSH (Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor dhe Inovacionit)dhe Bordit të Administrimit të saj , parashikuar në nenin  12 të Ligjit, duke mos vendosur në ligj kritere në lidhje me  përbërjen e tyre dhe detyrimin për përzgjedhje të tyre  nga sfera akademike ose duke pasur një pakicë akademike mund të paragjykojë relevancën e secilës shkencë dhe ndikimin e saj në jetën ekonomike, politike e sociale të vendit. Nga ana tjetër, vërejmë që vlerësimi që AKKSH-ja i bën punës kërkimore-shkencore përbën sërish shkelje të lirisë akademike e cila garantohet nga Kushtetuta e ligji. Puna kërkimore e shkencore dhe angazhimi i profesorëve apo studiuesve të rinj nuk mund t’i nënshtrohet shqyrtimit nga një organ me profil ekzekutiv i cili ndoshta në radhët e tij nuk ka specialistët sipas profilizimeve të çdo njësie bazë.

Së pesti: Autonomia e Universiteteve duket e cenuar edhe nga ndikimi i ekzekutivit në përbërjen e Bordit të Administrimit. 

(i)    Neni 47 përcakton se Bordi i Administrimit garanton përmbushjen e misionit të IAL, mbarëvajtjen financiare dhe administrative të tij. Në  pikën 1 të nenit 48 nuk përcaktohen qartë kriteret mbi bazën e të cilave do të bëhet përzgjedhja e anëtarëve të Bordit, përfaqësues të Ministrisë së Arsimit. Kushtëzimi i përbërjes së bordit të administrimit me mënyrën e financimit që parashikon Neni 51§2, çon dukshëm në krijimin e situatave ku Ministria përgjegjëse për arsimin, do të ketë shumicën e anëtarëve, duke e vendosur një organ të tillë direkt nën ndikimin e ekzekutivit. Jeta akademike dhe veprimtaritë akademike janë të lidhura ngushtë me mënyrën e administrimit dhe financimit të këtyre veprimtarive, ndaj pasja e një bordi ku shumica e anëtareve janë përfaqësues të Ministrisë, do të sillte më pas që edhe drejtimi veprimtarive jo vetëm administrative, por edhe akademike, të ishte nën kontrollin e Ministrisë, çka përbën një shkelje të autonomisë së Institucioneve të arsimit të lartë. Në jurisprudencën e saj, Gjykata Kushtetuese, ka sqaruar disa herë nocionin e autonomisë financiare dhe lidhjen e saj me autonominë universitare dhe akademike.“…kjo vetëqeverisje akademike reflektohet në lirinë e kërkimit dhe të krijimtarisë shkencore, në hartimin e programeve të kërkimit shkencor, në zgjedhjen, në mënyrë të lirë dhe të pakomanduar nga të tjerë të organeve drejtuese, si dhe në përcaktimin në mënyrë të pavarur të rregullave për organizimin dhe funksionimin e vetë institucionit. Për respektimin e këtij standardi kushtetues, ligjvënësi detyrohet të marrë masa të përshtatshme për moskufizimin e mjeteve financiare e organizative, në mënyrë që liria akademike, kërkimi shkencor dhe përcjellja e rezultateve të tij tek publiku të mbeten të paprekura. … Ushtrimi i tagrit të vendimmarrjes përbën një shprehje të efektivitetit të autonomisë institucionale dhe ndërhyrja e shtetit, pikërisht në këtë aspekt thelbësor, do të sillte vështirësi në zbatimin e ligjit dhe do të cenonte standardet kushtetuese të kësaj autonomie, si edhe të lirisë akademike.“ Në kuptim të jurisprudencës së mësipërme kushtetuese, e cila zbatohet me analogji në këtë rast, është e vërtetë që fondet akordohen nga Ministria, por menaxhimi i tyre nuk duhet të lihet përsëri në dorë të ministrisë (që e kontrollon nëpërmjet shumicës në bord) por i duhet lënë universitetit.
(ii)    Nuk ka kritere të qarta në lidhje me përzgjedhjen e anëtarëve të Bordit të Administrimit, përfaqësues të Ministrisë dhe të Administratorëve. Thuhet që përfaqësuesit e Ministrisë në Bord, duhet të jenë ekspertë në fushat akademike, manaxheriale, ekonomike dhe juridike, por kjo nuk do të thotë që janë mirëpërcaktuar kriteret në përzgjedhjen e këtyre personave, në mënyrë që të garantohet autonomia administrative dhe financiare e IAL-ve. Kjo është kërkuar edhe nga Komisioneve i Ligjeve referuar raportit të tij datë 14 .07. 2015.  E njëjta gjë vlen edhe në përzgjedhjen e Administratorëve, ku nuk përcaktohen kritere të plota dhe specifike dhe kushtet sipas të cilave përzgjidhet  Administratori, që për të realizuar funksionet e tij  duhet të ketë jo vetëm arsimin e duhur, por edhe eksperienca shumë të mira manaxheriale dhe në të njëjtën kohë të jetë një figurë me integritet.
(iii)    Veç kësaj duket qartë se Bordi i Administrimit nuk realizon veç administrimin dhe mbarëvajtjen financiare të institucionit, por duket se ka një rol vendimtar në miratimin paraprak  në drejtim të hapjes, riorganizimit, mbylljes së IAL-ve, statutit dhe të miratimit të raportit të detajuar vjetor të veprimtarisë së institucionit të hartuar nga rektorati.
(iv)    Përmes këtij Ligji përcaktohet roli i Ministrisë dhe Bordit të Administrimit në  miratimin e Statutit, duke cenuar në këtë mënyrë edhe  autonominë organizative e IAL.  Statuti i IAL-ve si akti rregullues i çështjeve të brendshme të IAL-ve nuk duhet të ndikohet nga stafi administrativ i IAL-së. Administratori i institucionit nuk duhet të përfshihet në procedurën e hartimit duke imponuar vullnetin ekzekutiv. Themi që imponon vullnetin ekzekutiv pasi administratori i njësisë kryesore emërohet nga Bordi i Administrimit e në kushtet kur ky bord ka përfaqësi më të madhe të anëtarëve ekzekutivë administratori do të bëhet përcjellës i këtij vullneti. Ndërhyrja ekzekutive theksohet kur ligji kërkon që statuti t’i nënshtrohet miratimit të Bordit të Administrimit. Statuti duhet të jetë kompetencë ekskluzive e senatit akademik. Gjithashtu, sipas këtyre parashikimeve, më specifikisht në nenin 33/2, Ministri ka të drejtë të kontrollojë ligjshmërinë e statuteve dhe të rregulloreve të universiteteve. Po sipas këtyre parashikimeve ai ka të drejtë që ta rikthejë për ndryshime nëse mendon se dispozitat e caktuara bien në kundërshtim me ligjin. Të dyja këto parashikime dështojnë në rregullimin e situatës kur senati akademik mban të njëjtin qëndrim si i mëparshmi. Pra, në asnjë rast nuk përcaktohet se çfarë ndodh në këto raste. Pra, dispozita në këtë rast nuk është e qartë në lidhje me parashikueshmërinë e pasojave. Nga mënyra se si është formuluar dispozita rezultati duket sikur në këtë rast senati akademik është i detyruar që t’i bindet në çdo rast mendimit të Ministrit. Por kjo mënyrë veprimi bie në kundërshtim me parimet dhe jurisprudencën kushtetuese të sipërcituar pasi në këtë rast ministri theksojmë nuk është organ epror i universiteteve.

Së gjashti: Ligji në Kreun V të tij përmban dispozita në lidhje me mbarimin e mandatit të strukturave drejtuese të IAL-ve,  ndërsa në nenin 131 përcakton rregulla për kufizimin e mandateve të drejtimit, duke cenuar sërish autonominë organizative të IAL-ve. 
(i)    Ministri nuk mund të pezullojë dhe propozojë për shkarkim një organ të zgjedhur nga personeli akademik. Kjo e drejtë e ministrit bie në kundërshtim me parimet e autonomisë universitare si edhe me një sërë parashikimesh kushtetuese. Kështu, duke ripërsëritur jurisprudencën e mësipërme nuk rezulton që ministri të jetë organ epror i Universiteteve, të cilat kanë autonominë e tyre. Për më tepër ministri nuk mund të shkarkojë një funksionar, i cili sipas Kushtetutës emërohet nga Presidenti i Republikës. Pra, ministri nuk mund të bëjë vlerësimin e funksionarëve të emëruar nga kreu i shtetit dhe të zgjedhur përmes votës nga asambletë e personelit akademik.
Procedura që mund të ndjekë ministri në rrethanat e kësaj dispozite është që të urdhërojë pezullimin e tij dhe t’ia dërgojë çështjen për procedura të mëtejshme Presidentit. Ky formulim, i cili i referohet rregullimit që ligji aktual në fuqi (ligji i 2007) i ka bërë kësaj situate, është kundërshtuar në 2008 në Gjykatës Kushtetuese nga Konferenca e Rektorëve. Kjo e fundit, për mosarritje të shumicës së nevojshme e ka rrëzuar këtë kërkesë. Nisur nga fakti që anëtarësia në Gjykatën Kushtetuese është ndarë në mënyrë të barabartë bën të diskutueshëm edhe formulimin e ligjit . Qartësisht,  rregullimi ligjor, i vendos rektorët e IAL-ve Publike nën kontrollin e Ministrit të Arsimit, i cili nuk konsultohet apo nuk vlerëson edhe një mendim tjetër (p.sh. të senatit akademik apo Presidentit), por vendos menjëherë për shkarkimin e tij. i njëjti arsyetim vlen edhe për dekanin/drejtorin. Ata emërohen nga Rektori mbi bazën e zgjedhjeve të asambleve akademike. Në këtë drejtim Ministri nuk ka asnjë të drejtë shkarkimi në lidhje me këtë funksionar. E drejta për kontroll nuk do të thotë e drejtë për shkarkim. Ai ka të drejtë që të propozojë masa disiplinore por jo të vendosë vetë.
(ii)    Në nenin 131/3 të ligjit përcaktohet se “numri i mandateve të fituara si autoritet drejtues akademik i IAL në të njëjtin funksion dhe në të njëjtin institucion, nuk mund të jetë më shumë se dy, të njëpasnjëshme apo të ndara. Në numrin e  mandateve përllogariten mandatet e fituara sipas ligjit nr.9741/2007 “Për Arsimin e lartë të ndryshuar” dhe të gjitha mandatet e tjera në vijim”. Kufizimi që bën projektligji për zgjedhjen e drejtuesve të njësive bazë, kryesore dhe të universitetit në vetëm dy mandate, përjetësisht gjatë gjithë karrierës akademike, është një kufizim joproporcional i së drejtës për punë dhe profesion parashikuar nga neni 49 i Kushtetutës. Ky parashikim thyen rregullat e promocionit në karrierë dhe drejtim të individëve. Drejtimi lidhet me aftësitë drejtuese dhe manaxhuese. Kufizimi i zgjedhjes në këtë mënyrë prek të drejtën e stafit akademik për t’u promovuar në pozicione drejtuese. Një kufizim i tillë edhe vetë Kushtetuta e njeh vetëm në një rast, në rastin e Presidentit të Republikës, ndërsa për të gjithë të zgjedhurit e tjerë nuk ka asnjë kufizim.  Gjithashtu, është e paqartë, pse Ligji ka referuar llogaritjen e mandateve duke iu referuar atyre të fituara në zbatim të ligjit nr.9741/2007 dhe mandatet në vijim , duke përjashtuar llogaritjen e mandateve të fituara më parë. Një situatë e tillë do t’i vendoste stafet akademike në pozita jo të barabarta, pasi me shumë gjasa një person, i cili ka pasur dy mandate para vitit 2007, ka të drejtën të kandidojë sërish dhe të rritet në karrierë, ndërkohë që një kolegu të tij që i plotëson kriteret sipas ligjit i mohohet një e drejtë e tillë pikërisht, për shkak të vendosjes së tij kufizimi

Të nderuar deputetë,

Në përfundim, referuar sa më sipër kërkoj mirëkuptimin Tuaj në rishqyrtimin e ligjit nr. 80/2015”Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë”, pasi bie ndesh me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, me jurisprudencën me fuqi detyruese të Gjykatës Kushtetuese dhe të GJEDNJ-së,  dhe ligje të tjera në fuqi në R.SH-së.

Me respekt,           

PRESIDENTI I REPUBLIKËS

BUJAR NISHANI

Top Channel