Jeta misterioze e Neandertalit

Por të futesh në mendjen e një specie të vdekur prej kohësh nuk është detyrë e lehtë.

Diku midis 135,000-50,000 vjet më parë, duart e lyera me gjak kafshësh dhe 35 koka të mëdha me brirë në një shpellë të vogël, të errët dhe dredha-dredha. Zjarret e vogla u ndezën në mes të një dyshemeje të përzier me gurë dhe dhoma e ndriçuar nga flaka bëri jehonë në tinguj të shurdhër, kërcitjeje dhe mbytëse ndërsa kafkat e bizonit, bagëtive të egra, drerëve të kuq dhe rinocerontit u thyen.

Ky nuk është fillimi i tmerrshëm i një romani horror të epokës së akullit, por mjedisi i një misteri magjepsës të Neandertalit. Në fillim të vitit 2023, studiuesit njoftuan se një sit arkeologjik spanjoll i njohur si Cueva Des-Cubierta (një lojë mbi “zbulimin”mbante një numër jashtëzakonisht të madh të kafkave.

Të gjitha ishin të copëtuara, por brirët e tyre ishin të paprekura, dhe disa u gjetën pranë gjurmëve të vatrave të zjarrit.

Shpellat në luginën e sipërme Lozoya, rreth një orë me makinë në veri të Madridit, njiheshin që nga shekulli i 19-të, vendi Des-Cubierta u gjet vetëm në vitin 2009 gjatë hetimit të zgavrave të tjera në shpatin e kodrës.

Ndërsa studiuesit zbuluan ngadalë shtresat brenda, një pamje befasuese e shpellës filloi të shfaqej. Kafkat, argumentuan ata, tregonin diçka përtej mbeturinave të thjeshta të gjuetisë dhe grumbullimit. Në vend të kësaj, ata i panë kafkat si simbolike.

Nëse është e saktë, do të krijonte një perspektivë joshëse, Neandertalët ishin të aftë për llojin e koncepteve dhe sjelljeve komplekse simbolike që karakterizojnë speciet tona.

Por a mund të sugjerojmë vërtet që Neandertalët, një specie hominin që u zhduk rreth 40,000 vjet më parë , zhvilluan rituale me kafkat e gjahut të tyre?

Zbulime të tjera nxjerrin në pah aspekte të ndryshme të kulturës së tyre, dhe disa madje kanë sugjeruar që Neandertalët kanë prodhuar forma të asaj që ne mund ta quajmë art. Por përgjigjet nuk janë aspak të qarta.

Të hysh në mendjet e njerëzve të lashtë, pa marrë parasysh ato të një lloji tjetër njeriu, është një nga sfidat e mëdha të arkeologjisë.

Që kur u identifikuan mbetjet e para të Neandertalit në shekullin e 19-të , si jetuan dhe çfarë mendonin ata, ka qenë një pyetje themelore dhe ndjellëse që motivon ata që i studiojnë ato.

Megjithatë, pavarësisht kërcimeve të mëdha në arkeologji gjatë 160 viteve të fundit, përgjigja mbetet e ndërlikuar dhe ndonjëherë problematike, pjesërisht për shkak të paragjykimeve tona.

Neandertalët kanë përfaqësuar gjithmonë një fletë filozofike për Homo sapiens, domethënë për ne.

Fillimisht ata ishin i vetmi lloj tjetër i njeriut që ne dinim se kishte ekzistuar në Tokë, dhe madje siç u zbuluan specie të tjera të lashta hominin, ata mbajtën një vend të veçantë si “tjetri”, një lloj pasqyre me të cilën mund të krahasonim veten.

Dhe këto krahasime fillimisht ishin të gjitha në favorin tonë. Fakti që Neandertalët u zhdukën rreth 40,000 vjet më parë, pasi mbijetuan për qindra mijë vite në Euroazinë perëndimore, u mor prej kohësh si provë se duhet të ketë pasur  diçka  për të shpjeguar pse ata “e meritonin” zhdukjen e tyre. Me vetëdije ose jo, studiuesit kërkuan prova se Neandertalët ishin më pak të suksesshëm, një version beta i njerëzimit i destinuar të zëvendësohej nga forma jonë superiore.

Dhe një nga elementët më të dukshëm ku ata u përqendruan pasqyronte pikërisht atë që ne besuam se e dallonte specien tonë nga të gjitha jetët e tjera në Tokë: njohjen.

Çfarë është njohja? Me fjalë të thjeshta, është mënyra se si ne mendojmë, proceset dhe aftësitë tona mendore, nga zgjidhja e problemeve te imagjinata jonë. Ai gjithashtu përfshin rrënjosjen e kuptimit simbolik në veprime, objekte ose vende.

Nëse ekipi hulumtues që gërmon në Des-Cubierta ka të drejtë, atëherë duket se Neandertalët ishin të aftë për të paktën disa nga këto forma më të larta të njohjes.

Natyrisht, Neandertalët nuk janë këtu për të pyetur se çfarë po mendojnë, dhe ne nuk mund të kthehemi në të kaluarën për t’i vëzhguar ata. Ajo që ne kemi, megjithatë, është arkeologjia e shekullit të 21-të dhe shkenca moderne për të na ndihmuar të rindërtojmë sa më shumë që të jetë e mundur për jetën e Neandertalit.

Objektet e gdhendura, ose në rastin e Shpellës së Gorhamit në Gjibraltar, ku një “hashtag” është gdhendur në një pjesë të ngritur të  dyshemesë prej guri , janë të rralla në mesin e artefakteve të Neandertalit. Ekzistojnë më pak se 10 shembuj të qartë. Por ka prova më të bollshme se Neandertalët kishin një interes për ngjyrat. Pigmente minerale, me ngjyra që variojnë nga e zeza në të kuqe, portokalli, të verdhë dhe madje të bardhë janë gjetur në mbi 70 vende.

Në disa kontekste, më shumë se 450 copa pigmenti nga shtresat në Pech de l’Azé, në Dordogne, në Francën jugore, por edhe dëshmi të qarta se këto pjesë po përpunoheshin dhe përdoreshin. Disa shfaqin shenja gërvishtjeje dhe bluarjeje, ndërsa të tjerat kanë gjurmë nga fërkimi me gjëra më të buta. Ndonjëherë, neandertalët duket se kanë zgjedhur edhe dalje të veçanta minerale për intensitetin e pigmentit, dhe në mënyrë të jashtëzakonshme, gjithashtu i kanë kombinuar dhe përzier ato: të kuqe me të verdhë për të prodhuar portokalli./ BBC

Top Channel