Vitrina e Librit/ Epistolari i Zaratës

Më pas, duke shkruar një artikull për Botiçelin, L. Rama thotë se pat zbuluar ilustrimet e tij të mrekullueshme mbi botën e Komedisë hyjnore, shumicën e të cilave ai nuk kishte arritur t’i bënte me ngjyra. Një botë tjetër i ishte shfaqur sakaq përpara, me ata trupa njerëzorë që binin nga lart apo që përpëliteshin në rrathët e ferrit, pasi Ferri ishte padyshim pjesa më tronditëse e atyre vizatimeve.

Sigurisht, këtë anë tjetër të botës njerëzore, atë të krimit, skëterrës së burgjeve dhe kampeve të internimit, linçimit arbitrar të njeriut që kërkonte lirinë e tij, ne e kishim parë veçanërisht pas ndryshimeve politike në Shqipëri, vazhdon më tej ai, kur në vitet 1990 shembej shteti totalitar dhe merrte fund epoka e diktaturës, si në të gjitha vendet e tjera të Lindjes europiane. Pikërisht atëherë nisën të konturohen në mendjet tona dekoret e krimit, të dhunës dhe e shkeljes së fjalës së lirë, të zbulonim se ç’ishte në të vërtetë Spaçi, Burreli… E megjithatë, tregon ai gjatë intervistës për Vitrina e Librit, do duhej të lexoja një shkrim në një nga gazetat shqiptare rreth latinistit të njohur Pashko Gjeçi e më pas për Mark Ndojën, për të mësuar këtë histori letrash në këtë ishull të vogël të lagunës pranë gjirit të Vlorës, në Zvërnec, të fshehur disi nga bota përreth. Ndryshe nga Pashko Gjeçi, i cili e përktheu «Ferrin» pas daljes nga burgu, kur filloi të jepte leksione në universitet mbi letërsinë antike e të rilindjes italiane, Mark Ndoja kishte nisur të përkthente Ferrin e Dantes në Zvërnec. Në atë shkrim lexova disa pasazhe të një letre që ai i dërgonte gruas së tij, duke i folur për vështirësitë që po haste në përkthimin e atij teksti tronditës, çka më ngacmoi menjëherë të shkruaja këtë libër në formë epistolari për këtë fakt unikal: pra, të përjetosh ferrin e proçeseve politike dhe të burgut e njëkohësisht të përkthesh Ferrin e Dantes.

Imazhi i tij i ferrit ishte në formën e një hinke që zbriste drejt thellësive të tokës, ku sa më shumë zbriste në ferr aq më shumë ngushtohej, gjersa atje, me bashkëudhëtarin e tij, diku në një guvë, ata gjejnë një palë shkallë të varura për t’u ngjitur më së fundi drejt dritës, për të parë qiellin e yllësuar dhe për tu ngjitur drejt Purgatorit e më pas Parajsës, ku do të takohej me Beatriçen e tij.

Duke shkruar këtë epistolar, thotë në vazhdim Luan Rama, pamje të ndryshme më interferoheshin në mendjen time. Së pari imazhet e një udhëtimi të hershëm në Zvërnec kur kam qenë kineast, dhe ku në atë ishull idilik në atë “parajsë” natyrore, ai pa kishën e zbrazur dhe manastirin e heshtur ku nuk gjendeshin më, gjurmët e ish të burgosurve politikë që kishin qenë aty, mes të cilëve Kasem Trebeshina, Tuk Jakova, Mark Ndoja, Spiro Gjoka e të tjerë. Pikërisht aty m’u kujtuan dhe tregimet e shokut tim të adoleshencës dhe rinisë Henrik Gjoka, i cili kujtonte me nostalgji kur me gjyshen e tij udhëtonin me këmbë anës detit nga Vlora gjer në lagunën e Zvërnecit dhe arrinin të qëndronin një apo dy ditë mes të burgosurve dhe dashurive të tyre. Disa prej atyre që kishin qenë në Zvërnec kishin provuar dhe kampet e tjera të Porto Palermos, Tepelenës, etj. Unë i besoj asaj se veprat e mëdha lindin padyshim nga një dhimbje e madhe.

Top Channel