Revista amerikane e biznesit Forbes i ka kushtuar një artikull kryeqytetit shqiptar, Tirana.
Forbes e cilëson Tiranën si një kryeqytet ballkanik të guximshëm dhe me rëndësi kulturore.
“Kombi që për katër dekada nën diktaturën e Enver Hoxhës ishte i izoluar nga bota, tani po hapet përmes arkitekturës”, shkruhet në artikull.
Artikulli i plotë:
Një grup arkitektësh ndërkombëtarë, të përzgjedhur personalisht nga Kryeministri shqiptar Edi Rama, po e rishpik Tiranën si një kryeqytet ballkanik të guximshëm, me mendje përpara dhe me rëndësi kulturore.
Njeriu që po e vendos Shqipërinë në hartën arkitekturore
Me një gjatësi prej 2 metra, Edi Rama, kryeministri i Shqipërisë, lë një hije të gjatë mbi udhëheqësit e tjerë botërorë. Në Samitin e fundit të Komunitetit Politik Evropian në kryeqytetin shqiptar, Tirana, Rama—ish-lojtar profesionist basketbolli, gjë që nuk do t’i habisë shumë njerëz—bie në sy duke qëndruar kokë e këmbë më lart se presidentët “xhuxhë”, duke bërë që disa vëzhgues të harrojnë çështjet globale të ditës dhe të pyesin: “Kush është ai tipi i gjatë?”
Epo, mendimet ndryshojnë, sigurisht. Por për rreth gjysmën e popullsisë shqiptare që votuan për të në maj për një mandat të katërt të paprecedentë, ai është njeriu që më në fund po e nxjerr vendin e tyre në skenën botërore. Ai po e tërheq këtë komb ballkanik nga izolimi pas dekadash diktature komuniste që—edhe shumë kohë pas rënies së saj—e ka lënë Shqipërinë disi të veçuar nga pjesa tjetër e Evropës.
Dhe Tirana, fusha e provës së Ramës, po shfaqet vetë si një prani mbresëlënëse me horizontin e saj urban që ndryshon. Ndërtesat e ulëta të shekullit XX me stil fashist dhe sovjetik po errësohen me shpejtësi nga një valë grataçelash eksperimentale—dhe në disa raste tejet të çuditshme—të projektuara nga arkitektë të njohur ndërkombëtarë, të përzgjedhur me dorë nga vetë Kryeministri (i cili është gjithashtu artist i trajnuar), për të ndihmuar në rikthimin e Shqipërisë në hartën botërore.
Rreth 150 arkitektë të tillë—nga Evropa, Azia, SHBA dhe Amerika e Jugut—u mblodhën në Tiranë në fillim të këtij muaji për Festivalin e parë “Bukë & Zemër”, një festë për diçka që kryeqyteti shqiptar rrallëherë është vlerësuar më parë: mjedisin e tij të guximshëm të ndërtuar.
Dhe kjo “Ushtri Arkitekturore Shqiptare”, siç e quajti Rama këtë përzierje të arkitektëve vizitorë, u ngarkua me një mision madhor: “të ndërtojnë, jo monumente prej guri, por hapësira me kuptim; jo thjesht struktura betoni, por skelete kuptimi”, deklaroi ai në festival, duke shfaqur një ndjenjë të veçantë për gjuhën e lartë të arkitekturës.
Ata vijnë, shton ai, “jo si vëzhgues të largët të një kulture të panjohur, as si yje të vetmuar që hedhin dritë mbi një tokë të huaj, por si pjesëmarrës në një eksperiment të përbashkët. Ata mbërrijnë duke sjellë me vete peshën dhe hirin e traditave të tyre, me ide të formësuara nga qytetet dhe klimat e tyre, nga historitë dhe materialet e tyre, si edhe nga barrët e krizave—kriza në vendin e tyre, kriza të ndjera anembanë një bote që zvogëlohet orë pas ore, kriza të krijuara nga vetë ata. Dhe këtu në Shqipëri, ndodh diçka e veçantë.”
“[Arkitektët ndërkombëtarë vijnë] për të ndërtuar, jo monumente prej guri, por hapësira me kuptim; jo thjesht struktura betoni, por skelete kuptimi”, thotë Edi Rama, Kryeministër i Shqipërisë.
Disa me të vërtetë e kanë lëshuar imagjinatën e tyre në veprat që projektojnë—shumica e tyre të vendosura përgjatë Bulevardit të Ri, parku i ri linear i peizazhuar që përshkon zemrën e qytetit, dhe që së shpejti do të jetë shtëpia e apartamenteve të para të mirëfillta luksoze të kryeqytetit, hapësirave të zyrave A-class, dyqaneve elitare dhe markave të njohura të hoteleve botërore.
Ndër to është Ndërtesa Skënderbeu 85 metra e lartë, që ngjan me një kokë gjigante—ajo e komandantit ushtarak të shekullit XV që mban emrin—dhe “Downtown One Tirana”, me një hartë të Shqipërisë në fasadë, të dyja të konceptuara nga studioja e njohur holandeze MVRDV.
Studio portugeze OODA ka krijuar dy ndërtesa që përngjajnë me këmbët e një balerine në mes të një lëvizjeje plié, si dhe “Hora Vertikali”, e cila do të përmbajë qindra apartamente brenda një strukture gjigante të ngjashme me një Jenga me 13 kube. “Puzzle Tirana” nga studio italiane NOA dhe Atelier4 nga Shqipëria përfshin fasada të shtëpive tradicionale fshatare të vendosura në kënde të çuditshme. Ndërkohë, “Tirana Vertical Forest” nga Stefano Boeri, pionieri italian i arkitekturës biophilike, është e mbuluar me mijëra bimë dhe pemë.
Me transformimin vjen edhe një treg i ri pasurive të paluajtshme
“Ambicia e Edi Ramës është të tërheqë arkitektë që kanë ndjekës të vet në vendet e tyre. Ata janë pothuajse si yje,” komenton Ilda Zaloshnja, CEO e Capital Point, anëtare e re e Forbes Global Properties.
Ajo është shumë entuziaste për transformimin e Tiranës. Duke qenë se qyteti më parë nuk kishte treg për pasuri të paluajtshme luksoze, “ka qenë shpesh sfidë të gjej prona për të listuar,” thotë ajo. Me apartamentet e reja të larta që po ndërtohen, investitorët—deri tani kryesisht shqiptarë vendas dhe emigrantë—po paguajnë çmime që do të dukeshin të paimagjinueshme pesë vjet më parë. Dhe kjo para se të jenë ndërtuar.
Kur dolën për shitje disa vite më parë apartamentet në ndërtesën e sapopërfunduar “Book Building” nga studioja belge 51n4e, çmimet nisnin nga 3,000 € për metër katror (~3,450 $). “Tani investitorët e hershëm po refuzojnë oferta prej 5,500 € për metër katror, dhe në disa ndërtesa çmimet kanë arritur në 10,000 € për metër katror,” informon Brandan Mativi, themelues i Capital Point. “Që nga fitorja e fundit e Ramës në zgjedhje, të gjithë të mëdhenjtë po shtrëngojnë duart me Shqipërinë tani. Prandaj po ndërtohet Tirana,” shton ai. “Kur u shpërngula këtu nga SHBA tetë vite më parë, kishte ndërtesa pa dritare në qendër. Për pesë vjet do të ketë 15 grataçela.”
Një “New York i Ri” në Adriatik?
Jo të gjithë janë të dashuruar me pamjen e re të Tiranës. “Thjesht një tjetër ndërtesë jashtë kontekstit në një qytet të ndërtuar në mënyrë kaotike,” komenton një përdorues në një forum arkitekture në Facebook, duke iu referuar Kullës Barcelona nga arkitekti spanjoll Ricardo Bofill, forma dinamike e së cilës imiton lëvizjen e fustanelës tradicionale shqiptare.
Të tjerët pyesin se kush do të paguajë çmime kaq të larta për shtëpi të reja.
“Këto çmime për metër katror nuk mund të zgjasin. Është një flluskë e madhe. Para se të ndërtoheshin këto kullat, çmimet më të larta në Tiranë ishin 6,000 euro për metër katror,” komenton Ludovic Laventure, themelues i kompanisë së pagesave mobile MPay, i cili jeton pranë kullës në ndërtim “Downtown One”.
Megjithatë, të tjerë janë optimistë. “Një New York i ri në Adriatik,” shkruan me entuziazëm një adhurues i arkitekturës në Facebook. Sipas Mativit, Tirana mund të bëhet “Monakoja e re”, veçanërisht pasi autostrada midis kryeqytetit dhe Durrësit—ku po ndërtohen marinat e para për super-jahtet në Shqipëri—po përmirësohet, duke e kthyer efektivisht Tiranën në një metropol modern me një vijë bregdetare të shkëlqyer.
“Ajo që e bën Tiranën veçanërisht frymëzuese për ne si arkitektë është hapja e qytetit ndaj eksperimentimit dhe angazhimi i tij i guximshëm për hapësirën publike si nxitëse e ndryshimit shoqëror.”, thotë Michal Kristof, bashkëthemelues i CHYBIK + KRISTOF.
Për arkitektët, qyteti ofron një “kanavacë të bardhë” për imagjinatën e tyre pa kufij. “Tirana është një nga mjediset urbane më emocionuese në Evropë sot, sepse ndodhet në mes të një transformimi të thellë shoqëror, kulturor dhe arkitekturor,” thotë Michal Kristof, bashkëthemelues i studios CHYBIK + KRISTOF me bazë në Londër dhe Evropën Lindore, fituese e konkursit të parë privat ndërkombëtar në Shqipëri për një projekt ndërtimi në Bulevardin e Ri.
Kulla Multifunksionale e studios në Tiranë (emër pune për momentin) ndodhet në një cep kyç “aty ku bulevardi takohet me një hapësirë publike të madhe të planifikuar përballë Operës së ardhshme Kombëtare,” shpjegon Kristof. Ndërtesa e tij me ngjyrë të kuqe terrakote, me tarraca dhe lozha të mbjella që i japin pamjen e një djathi zviceran me vrima, do të përmbajë 20 kate me apartamente mbi dyqane dhe zyra.
“Si një demokraci e re, Shqipëria po rishkruan identitetin e saj, dhe Tirana ndodhet në qendër të këtij procesi. Ajo që e bën veçanërisht frymëzuese për ne si arkitektë është hapja e qytetit ndaj eksperimentimit dhe angazhimi i tij i guximshëm për hapësirën publike si mjet për ndryshimin shoqëror,” shton ai.
Nga inovacioni lind identiteti kombëtar
Kombi që për katër dekada nën diktaturën e Enver Hoxhës ishte i izoluar nga bota, tani po hapet përmes arkitekturës. “Ftesa për arkitektë ndërkombëtarë padyshim sjell vëmendje dhe interes global,” beson Kristof. “Është gjithashtu një mënyrë intriguese për të riformësuar identitetin kombëtar të Shqipërisë, duke ndërthurur inovacionin global me kulturën vendase dhe kushtet mjedisore.”
“Nëse këto zhvillime ofrojnë më shumë se luks, ato mund të ndihmojnë për të pozicionuar Tiranën si një destinacion të gjallë dhe tërheqës global për investime dhe zhvendosje.”, thotë Michal Kristof, bashkëthemelues i CHYBIK + KRISTOF.
Nëse jeta e re luksoze dhe e lartë e Tiranës do të jetë e qëndrueshme—dhe nëse do të gjejë një publik të pasur të përshtatshëm—mbetet për t’u parë. Arkitektura mbresëlënëse është një gjë. Krijimi i mjediseve tërheqëse, të jetueshme dhe përfshirëse është një tjetër, komenton Kristof. “Nëse këto projekte ofrojnë më shumë se thjesht luks,” thotë ai, “ato mund ta ndihmojnë Tiranën të pozicionohet si një destinacion tërheqës në nivel global për investime dhe jetesë.”
Brandan Mativi nga Capital Point mbetet optimist si zakonisht. “Rama ka vendosur hartën e rrugës për 10 vitet e ardhshme,” komenton ai, i bindur se shprehja e vjetër “ndërto dhe ata do të vijnë” do të funksionojë për Tiranën. Vitet në vijim do të tregojnë nëse horizonti i ri i qytetit është ndërtuar mbi më shumë se thjesht ëndrra.
Top Channel
