Vitrina e Librit/ Dr. Henry Marsh-Shqipëria, një vend i mistershëm

Por ne harrojmë se mjekët janë njerëz njëlloj si të tjerët. Duhet të kuptojmë se shumë nga ajo që ndodh nëpër spitale, mbetet cështje fati; dhe se suksesi e dështimi janë shpesh jashtë kontrollit të mjekut.

Neokirurgu Henry Marsh, është një figurë e jashtëzakonshme, një mjek shumë i njohur anglez dhe pioner i përparimeve të neurokirurgjisë me kontribute të veçanta. Ndër të tjera, ai është autor i dy librave shumë të suksesshëm si ‘Mos bëj dëm’ dhe ‘Rrëfimet: Jeta si kirurg i trurit’. Prej disa vitesh me ftesë të neokirurgut shqiptar Dr. Mentor Petrelës, ai është dhe mik i shqiptarëve. Po si erdhi ai në Shqipëri? Mos ndoshta një kapricio e rastit, ashtu sikundër ardhja e Violës në Ilirinë e Shekspirit? Cfarë i pëlqeu atij syri jo të zakonshëm ‘prej britaniku’, tek ne? Këto dhe të tjera pyetjeve ai është përgjigjur në rubrikën e përjavshme të cdo të diele në “Vitrina e Librit” në Top Channel.

1. Stafa: Doktor, mirëserdhët sërish në Shqipëri. Jam kurioze të di si keni dëgjuar për të dhe shqiptarët?

Dr. Henry Marsh: Një nga pacientet e mia në Londër u bë ambasadore në Tiranë, Fiona Mcilwham. Qeveria britanike më shkroi pas operimit e më pyeti nëse ishte mjaftueshëm e shëndetshme, për t’u bërë ambasadorja e radhës në Tiranë. Sigurisht që ishte. I thashë që nëse do të takosh neurokirurgë shqiptarë, do të doja t’i takoja edhe unë. Shqipëria ka qenë një vend shumë misterioz dhe kisha interes ta vizitoja. Kjo ishte para 10 vitesh. Që atëherë u bëra mik i afërt me profesor Petrelën dhe jam kthyer një herë në vit, për të dhënë leksione e për të parë nga pak Shqipërinë, e ndonjëherë ndihmoj me operimet.

1. Stafa: E di që pëlqeni muzikën, artin, filmin, librat por dhe të ndiqni politikën ndër të tjera.. Cila ka qenë ajo ndjesi që ju coi drejt neurokirugjisë?

Dr. Henry Marsh: Nuk dija gjë për neurokirurgjinë derisa u bëra mjek. Operime nga neurokirurgë kam parë vetëm kur isha vetë, një mjek i ri. Sapo pashë një operim serioz nga neurokirurgjia, e dija që ishte ajo që doja të bëja. Një tjetër fakt është që djali im kishte tumor në tru, kur ishte vetëm 3-muajsh. Ndoshta më ka ndikuar.

1. Stafa: ..por ndoshta edhe sepse kishit qejf të përdornit gishtërinjtë tuaj që kur ishit i vogël.. më lër të ti prek njëherë, duhet të jetë emocionuese..kush e di sa tru keni operuar me to.

Dr. Henry Marsh: Oh, shumë. Është e vërtetë që kur isha i vogël kisha një dëshirë t’i përdorja gishtërinjtë shumë, duke punuar. Nuk të them dot sa tru kam prekur me këto duar… shumë, shumë…thuhet se kemi një ngjashmëri me pianistët, në të vërtetë… gjë e bukur është apo jo?

1. Stafa: Por dua t’iu ngacmoj për dicka.. kam dëgjuar nga miqtë tuaj se ka qenë në mes dhe një grua përse ju e braktisët filozofinë. Fillimisht zgjodhët këtë degë apo jo?

Dr. Henry Marsh: Po në fakt.. e lashë filozofinë. Rashë në dashuri me një grua më të madhe nga unë. Ishte shumë e sikletshme. U largova dhe në një farë mënyre e braktisa diplomën time. Por nuk u ktheva menjëherë. Mora një vit pushim. Dhe nuk u ktheva derisa përfundova studimet për politikë dhe ekonomi. Pas kësaj, munda të vazhdoj shkollën e mjekësisë. Jam me fat që kam mbaruar dy edukime të plota. Një në të ashtuquajturat shkenca shoqërore, dhe një në shkencë mjekësore. Është privilegj i madh.

1. Stafa: E vërteta është se kur njerëzit shqiptojnë fjalën ‘neurokirurg’, ata frikësohen. Por për disa si unë p.sh. mbetet ende një mister. Po vras mendjen përse?

Dr. Henry Marsh: Mendoj se shumica prej nesh, si pacientë, kanë frikë nga mjekët. Sepse sëmundja është e frikshme. Mendoj se truri është akoma dhe më i rëndësishëm dhe dëmtohet lehtë. Pra, po, si pacientë, kemi frikë nga neurokirurgët. Si e vendosim besimin midis pacientëve dhe neurokirurgëve? Varet nga kultura e vendit. Në Britani, ne përpiqemi t’u themi pacientëve të vërtetën, sado e frikshme të jetë. Si mund t’i besosh dikujt nëse nuk është i sinqertë. Pra, në kulturën time, në Britani, mendoj se pacientët do t’u besojnë mjekëve nëse  u duken të sinqertë. Është më e ndërlikuar në vende si Shqipëria apo Nepali e Ukraina, ku pacientët janë më pak të arsimuar dhe kanë frikë nga e vërteta. Nuk duan ta dinë. Sepse pacientët dhe familjet e tyre nuk e përballojnë dot. Për mjekun, është gjithnjë më e lehtë të mos tregohet i sinqertë, ta përkëdhelë pacientin në kokë e t’i thotë që do të shkojë mirë. Ndonjëherë e bën dhe për veten, si mjek, dhe jo për atë që është më e mira për pacientin.

1. Stafa: Atëherë cfarë mund ta motivojë një neurokirurg përvec dëshirës për të ndihmuar njerëzit?

Dr. Henry Marsh: Kur kam qenë më i ri, kam pasur sfida të ndryshme njëra prej tyre, ajo teknike e të mësuarit si të operosh, dhe si të bësh operime të vështira. Është një sfidë, si të ngjitesh në një mal. Ka momente që e bëjnë emocionuese sfidën por me moshën, dëshira për rreziqe sa vjen e pakësohet. Pastaj nis të kuptosh se operimet e vështira ndonjëherë shkojnë keq. Në fund të karrierës, shumica e mjekëve besoj se thonë se ajo që është gjithnjë interesante dhe e mrekullueshme, është mënyra e komunikimit me pacientët. Disa mjekë nuk janë të tillë. Disa duan vetëm të bëjnë para. Por në fund të jetës, kur shohim pas, paratë që kemi bërë nuk kanë shumë vlerë. Më shumë vlerë, ka reputacioni dhe nderi ynë.

1. Stafa: Ju keni punuar në Nepal dhe Ukrainë. Përse vendosët të shkoni atje? Në këto vende kaq të trazuara dhe të varfra njëkohësisht?

Dr. Henry Marsh: Nuk jam i sigurt. Më pëlqen të shoh vende të tjera, por jo si turist. Udhëtimi i vërtetë bëhet kur takon njerëz nga vende të ndryshme, si miq. Ashtu e kupton se sa vend i ndërlikuar dhe i larmishëm është toka. Por pastaj krijoj miqësi dhe kthehem te ato vende.

1. Stafa: Ankthi është një emocion me të cilin njeriu patjetër duhet të jetojë? Të bën ai më shumë pasionant apo e dëmton njeriun? Pothuaj të gjithë artistët e kanë, gazetarët po ashtu nëse duan të jenë gjithmonë perfekt në punën e tyre apo jo?

Dr. Henry Marsh: Mendoj se ankthi është një forcë shtytëse e rëndësishme për të gjithë ne. Kur u jap mësime mjekëve të rinj, u them që të kesh frikë është shumë e rëndësishme. U kam dhënë mësim qindra neurokirurgëve, amerikanë e anglezë, dhe kam mësuar se mjekët e rrezikshëm, mjekët e këqij, janë ata që nuk kanë frikë, që nuk kanë ankth. Duhet të kesh ankth që të jesh i kujdesshëm.

1. Stafa: Kam parë disa dokumentarë që janë realizuar për ju. Përse i pyesni pacientët nëse duan të shohin trurin e tyre?

Dr. Henry Marsh: Operimin me pacientët zgjuar bëhet për një numër të vogël tumoresh. Operacioni është më i sigurt nëse pacienti është zgjuar. Shumica e pacientëve nuk duan ta shohin trurin. Por disa duan. Është përvojë unike.

Q: A duhet të ndieje turp njeriu që ka probleme të sëmundshmërisë në tru? Me sa përqind të trurit punon mendja e njeriut?

 

Dr. Henry Marsh: Ne e përdorim të gjithë trurin, gjithë kohën. Truri është gjithnjë aktiv. Nëse vendos ndijues elektrike mbi lëkurën e kokës, dhe u thua njerëzve të mos mendojnë për asgjë, truri është po aq aktiv. Është fizikisht edhe kur nuk mendojmë për asgjë, njësoj si kur je duke menduar diçka. Nga ana tjetër, mund të shohim se kur jemi duke mësuar, p.sh. një melodi të re në piano, i gjithë truri është shumë i ngarkuar. Kur jemi të vegjël, kemi aftësinë  e mrekullueshme për të mësuar gjuhë të huaja. Por edhe për të mësuar vjersha. Tani që jam pothuajse jam 70 vjeç, unë mund të mësoj vjersha, por do të më duhej një javë. Do të më duhej ta përsërisja pa fund, ta shkruaja vazhdimisht. Dhe është punë e lodhshme.

M.Stafa: A është ndërgjegjja burg i mendimit?

Dr. Henry Marsh: Ka shumë interes shkencor për ndërgjegjen. Problemi është që  është shumë e vështirë. Nuk mund ta dimë se çfarë është ndërgjegjja jonë, por mund të kemi përvojë të ndërgjegjes. Ajo që është e qartë, është që ligjet shkencore të fizikës dhe kimisë nuk shpjegojnë se si ngrihet ndërgjegjja nga lënda fizike e trurit tonë. Shumica e shkencëtarëve nuk besojnë te shpirti i njeriut. Ne besojmë se vetë ndërgjegjja prodhohet në një farë mënyre nga truri ynë. Por nuk e dimë se si. Është mister i madh.

1. Stafa: Ç’do të ndodhte po të mendonte njeriu me nëntru?

Dr. Henry Marsh: Nëse po flet për vullnetin e lirë, për idenë nëse jemi të lirë që të zgjedhim, atëherë ky është një argument i pafund fizologjik, të cilës nuk ia di njeri përgjigjen e saktë. Por një pjesë e përgjigjes është që nëse disa njerëz kanë pësuar trauma në pjesën e përparme të trurit, nisin të sillen keq. Humbin ndjesinë e moralit. Një kërkim i fundit në Britani tregoi se një pjesë e madhe e njerëzve në burg, rreth 50% e të burgosurve në moshë të re, kanë pasur një histori dëmtimesh në kokë kur kanë qenë të vegjël. Pyetja është  nëse kanë vullnet të lirë. S’është faji i tyre që kanë pësuar dëmtime fizike në tru. Nëse jemi të arsimuar mirë e nëse kemi tru të shëndetshëm, mund të kemi shumë zgjedhje. Nëse kemi pak arsim, nëse kemi pësuar dëmtime në tru, aftësia jonë për të bërë zgjedhje është shumë më e vogël.

1. Stafa: Në sallën e operacionit a keni menduar ndonjëherë: Bobo, ç’po më shohin sytë!

 

Dr. Henry Marsh: Kur kam qenë më i ri, kur nisa  të operoj, e shihja trurin e mendoja që kjo është diçka fantastike. Një person i vërtetë. Sidomos kur operoja me njerëz që ishin zgjuar. Por mësohesh, pas disa kohësh. Kur je i zënë duke operuar, s’ke kohë për mendime të mençura e filozofike.

1. Stafa: Po ju lexoj një pasazh nga një roman artistik shqiptar dhe më pas kam një pyetje:

 

Nëse dashuria është lëngu, trupi është gota. Gjatë jetës së njeriut gota mbushet, zbrazet dhe mbushet prapë me lëngje të tjera, derisa thyhet. Para se të thyhet, kujtohet për lëngjet që ka pirë dhe vdes me shijen e tyre në gojë. Sikur Otello të vdiste, ai do të ishte një gotë që kishte provuar vetëm një lëng. Dhe megjithëse e kishte urryer Stefan Gjikën, jo vetëm sepse ia kishte copëtuar barkun, por sepse e kishte mbajtur një vit të burgosur në shishen e Desdemonës, Otello kishte arsye për t’i mbetur mirënjohës. Ai kishte dështuar dhe nuk i kish zbuluar asnjë sëmundje, por duke kontrolluar për defekte të tjera, kishte gjetur në kokën e tij një gjë që Otello nuk dinte që e kishte…

Doktor, a ka kompetence njeriu të shohë brenda trurit të tjetrit?

 

Dr. Henry Marsh: Kthehemi sërish tek pika më sipër. Nëse kemi një tru të dëmtuar, nëse dëmtohet pjesa e përparme, na ndryshon personaliteti. E në këtë mënyrë ndryshon dhe aftësia jonë për të dashur njerëz të tjerë. Dashuria kërkon një tru të mirë e të shëndetshëm. Truri ndryshon me moshën. Otello, për të cilën po më flet, druaj se është shumë i ri. Ne vërtet bëhemi më të mençur kur na shkon mosha, por bëhemi dhe më të ngadalë. Ndodh dhe që shohim dashuri apo urrejtje, më pyete? Po, shohim por i dallojmë këto dy ndjesi, nëpërmjet personalitetit të pacientëve. Njerëzit që dashurojnë sigurisht janë më të shëndetshëm.

1. Stafa: A mundet që njeriu të ketë kopetencë të ndërtojë një mendje?

Dr. Henry Marsh: Jo, nuk besoj. Disa specialistë kompjuteri megalomanë thonë se shumë shpejt kompjuterët do të jenë më të mençur se ne, por mendoj se është profeci, jo parashikim. Ka shumë pak gjasa. Nuk them që është e pamundur. Por nëse bëhet e mundur, do të duhet shumë kohë. Qoftë 100 vite, 1000 vite… nuk e di. Jeni duke pyetur për intelegjencën artificiale, apo jo? Funksionon në bazë të algoritmeve, që janë rregulla të thjeshta, si “nëse shfaqet kjo, bëj këtë”. Është një fushë shumë e gjerë me argumente e debate filozofike. Prandaj, ideja e një inteligjence artificiale që të bëjë gjithçka që bën njeriu, është e rreme.

1. Stafa: Dhe pa emocionet njerëzore si mund të arrihet kjo?

Dr. Henry Marsh: Dhe ky është problemi. Si mund t’i përfshijmë në lojë ndjenjat dhe emocionet shpirtërore? Ato janë unikale dhe vijnë nga një botë që ne ende se kemi eksploruar dot. As shkenca vetë..

1. Stafa: A ndiheni i lodhur në këtë botë moderne, doktor?

Dr. Henry Marsh: Jo. Por po plakem, ndaj ndihem i lodhur më shpesh se kur isha i ri. Jam shumë pesimist për të ardhmen, për shkak të ndryshimeve të klimës. Por mendoj se bota është një vend i mrekullueshëm, mahnitës. Duhet të bëjmë çdo gjë të mundshme për ta mbajtur mirë.

Q: Megjithatë duhet ta pranojmë… ky është vendi ynë. Planeti, të cilit i përkasim.. S’kemi rrugë tjetër…

Dr. Henry Marsh: Nëse e pranojmë, njerëzimi do të marrë fund. Dhe kjo nëse nuk ndryshojmë mënyrën si jetojmë. Përdorim shumë naftë, shumë mish. Ngrënia e mishit është një nga kërcënimet më të mëdha për mjedisin. Shumë vendeve po u mbaron uji i pijshëm. Uragani i javëve më parë në Karaibe ishte më i fuqishmi i regjistruar ndonjëherë, Kategori e 5-të. Era lëvizte me 300 kilometra në orë. Kjo është diçka e re. Bota po ndryshon.

1. Stafa: E megjithatë unë them se duhet të ndihemi pak më mirë. Jeta ka gjithmonë dicka për të të dhuruar. Z. Marsh, faleminderit për këtë intervistë sot. Ishin leksione të cmueshme mbi rrëfimet tuaja si kirurg por dhe më shumë. Faleminderit edhe njëherë!

 

Top Channel