Hulumtimi i ri i NASA-s ka zbuluar se ndryshimet midis anës së afërt dhe të largët të Hënës nuk janë vetëm sipërfaqësore.
Thellë poshtë kores hënore është zbuluar një asimetri misterioze në strukturën e brendshme të Hënës, e cila mund të ndihmojë në shpjegimin e historisë së saj vullkanike dhe të ndikojë ndjeshëm në misionet e ardhshme hapësinore.
Misioni GRAIL (Laboratori i Rimëkëmbjes së Gravitetit dhe i Brendshëm), i zhvilluar nga NASA në vitet 2011 dhe 2012, mblodhi të dhëna tepër të sakta për fushën gravitacionale të Hënës. Dy satelitët binjakë të misionit matën ndryshime të imta në gravitet, duke u mundësuar shkencëtarëve të shohin për herë të parë strukturat e brendshme hënore me një saktësi të pashembullt.
Sipas një raporti të NASA-s më 13 maj 2024, një ekip shkencëtarësh nga Laboratori i Propulsionit me Avion (JPL), i udhëhequr nga Dr. Ryan Park, zbuloi se struktura e brendshme e Hënës nuk është simetrike. Ana e afërt – ajo që shohim nga Toka – rezulton të jetë më e butë dhe më e ngrohtë në brendësi sesa ana e largët.
“Kjo anë përmban përqendrime më të larta të elementëve radioaktivë si toriumi dhe uraniumi, të cilët mund të kenë gjeneruar nxehtësi për miliarda vjet,” shpjegon Dr. Park. “Kjo ka ndikuar ndjeshëm në evolucionin e sipërfaqes së Hënës.”
Pse njëra anë është vullkanike dhe tjetra jo?
Një ndër pasojat më të mëdha të kësaj asimetrie termike është formimi i të ashtuquajturave “dete hënore” – fusha të mëdha lavash që ndodhen pothuajse ekskluzivisht në anën e afërt të Hënës. Ndërkohë, ana e largët është e mbuluar kryesisht me kratere dhe nuk tregon shenja të aktivitetit të gjerë vullkanik.
Një studim i ri, i publikuar në revistën Nature Geoscience, konfirmon se ky ndryshim nuk kufizohet vetëm në sipërfaqe. Sipas modelimit të gravitetit, ana e afërt e Hënës ka një mantel që është rreth 2–3% më i butë se ai i anës së largët.
Revista IFLScience vë në dukje se kjo asimetri mund të jetë shkaktuar jo vetëm nga prania e elementëve radioaktivë, por edhe nga kushte të ndryshme gjatë vetë formimit të Hënës.
Implikimet për misionet e ardhshme
Kjo strukturë e brendshme asimetrike mund të ketë pasoja të rëndësishme për misionet hënore në të ardhmen, përfshirë programin Artemis. Sipas studiuesve, zona në anën e largët, më e ngrohtë dhe më pak e ngurtë, mund të jetë më e përshtatshme për ndërtimin e një baze të përhershme.
“Hartat gravitacionale na lejojnë të zbulojmë karakteristika që përndryshe do të ishin të padukshme,” shton Dr. Park. “Hëna mund të jetë e vogël, por dinamika e saj e brendshme është çuditërisht komplekse.”
Këto të dhëna do të jenë të vlefshme për vendimmarrjen rreth vendndodhjes së bazave të reja, nxjerrjes së burimeve nëntokësore apo edhe sigurimit të energjisë dhe ujit për astronautët.
Çfarë tjetër fsheh Hëna?
Pavarësisht përparimeve, mbetet ende mister fakti pse elementët radioaktivë janë shpërndarë në mënyrë të pabarabartë. A është kjo pasojë e një përplasjeje të hershme me një trup tjetër qiellor që kontribuoi në formimin e Hënës? Apo ndoshta një evolucion i ngadaltë dhe i njëanshëm, i ndikuar nga afërsia e saj me Tokën?
Sipas NASA-s, anomalitë gravitacionale si kjo janë çelësi për të kuptuar jo vetëm të kaluarën e Hënës, por edhe të planetëve të tjerë në sistemin tonë diellor – madje edhe të ekzoplanetëve në galaktika të largëta.
Top Channel
