Lufta për pavarësi: Ekzistenca e ukrainasve si komb është në rrezik

Fundjavën e kaluar, automjete të dëmtuara ushtarake të Rusisë janë shfaqur në rrugën kryesore të Kievit “Khreshchatyk”.

Në të njëjtën kohë, autoritetet ukrainase kanë ndërmarrë masa më të ashpra të sigurisë dhe kanë paralajmëruar për sulme të shtuara ajrore në kryeqytet dhe qytete të tjera.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, më 22 gusht, historiani i shquar ukrainas, Yaroslav Hrytsak, njëherësh profesor në Universitetin Katolik të Ukrainës në Lviv, ka folur për reflektimin e Ditës së Pavarësisë në luftën e Rusisë në Ukrainë dhe për gjërat që pritet të ndodhin.

Radio Evropa e Lirë: Në fillim të marsit, ju keni shkruar në gazetën e përditshme “Ukrainskaya Pravda” se ukrainasit po përjetojnë luftë të madhe kombëtare kundër Rusisë. Çfarë keni menduar?

Yaroslav Hrytsak: Dy javë pas fillimit të pushtimit, më 24 shkurt, ka qenë e qartë se do të jetë një luftë e gjatë dhe se ekzistenca e ukrainasve si komb është në rrezik të vërtetë. [Presidenti rus, Vladimir] Putin dëshiron të na privojë nga e drejta për të pasur shtetin tonë kombëtar të pavarur dhe kulturën tonë kombëtare.
Është një luftë kombëtare, sepse askush nuk mund t’i shpëtojë. Në një mënyrë ose në tjetrën, të gjithë ne do të ndikohemi prej saj dhe, kështu, të gjithë ndajmë përgjegjësinë për t’u rezistuar pushtuesve.

Radio Evropa e Lirë: Publiku i gjerë perëndimor ka “zbuluar” edhe një herë Ukrainën në shkurt, edhe pse lufta e Ukrainës për pavarësi ka histori shumë më të gjatë. Përse Perëndimi e ka aq të vështirë t’i kuptojë ukrainasit – një komb prej 40 milionë banorësh, që jetojnë në vendin më të madh territorial në Evropë?

Yaroslav Hrytsak: Arsyeja e parë është orientalizmi i vjetër klasik. Për shumë njerëz në Perëndim, Evropa Lindore është një vend i egër, ekzotik dhe konflikti atje është një gjë normale.

Arsyeja e dytë është se shumica e elitave perëndimore e shohin Ukrainën përmes prizmit të historisë perandorake ruse. Narrativa kryesore historike e Perëndimit, që e përshkruan Evropën Lindore, është formuluar kryesisht nga emigrantët rusë të vitit 1920, të cilët e kanë përvetësuar Ukrainën. Siç ka thënë historiani britanik, Norman Davies, ukrainasit janë portretizuar si rusë kur kanë bërë diçka të mirë dhe si ukrainas ose nacionalistë kur kanë bërë diçka të keqe.

Shkëputja e historisë së Ukrainës nga ajo e Rusisë ka nisur me kthimin e Vladimir Putinit [në presidencë] më 2012, kur shpresat për liberalizim nën Dmitry Medvedevin kanë rezultuar të kota. Dështimi i modernizimit rus i ka inkurajuar liderët perëndimorë që ta shohin Ukrainën si një alternativë demokratike ndaj Rusisë.

Radio Evropa e Lirë: Cili është ai thelbi i dallimeve midis Ukrainës dhe Rusisë që ka çuar në këtë luftë?

Yaroslav Hrytsak: Tri dekadat pas rënies së Bashkimit Sovjetik kanë treguar se Ukraina dhe Rusia dallojnë jo për shkak të gjuhës, madje as për shkak të kulturës, por për shkak të traditave politike – domethënë, perceptimit të marrëdhënieve midis shtetit dhe shoqërisë. Thënë troç, vështirë se mund ta imagjinoni fitoren e një lideri si Putini në Ukrainë dhe fitoren e një revolucioni si Revolucioni i Portokalltë [2004-05] ose Euromaidani [2013-14] në Rusi.

Shumë njerëz nuk i kuptojnë ndryshimet që kanë sjellë dy revolucionet e njëpasnjëshme të Ukrainës. Pa fitoren e shoqërisë civile në rrugët e Kievit më 2004 dhe më 2014, ne do të mund të ishim në një vend të ngjashëm si Rusia dhe Bjellorusia, ku protestat në Sheshin “Bolotnaya” në Moskë më 2012 dhe në Minsk më 2020 nuk kanë sjellë ndryshime politike.

Radio Evropa e Lirë: Në të kaluarën, shumë analistë dhe komentues kanë folur për “dy Ukraina” – Perëndimin pro-evropian dhe Lindjen pro-ruse. Ju keni qenë kritik i këtij nocioni në veprat tuaja.

Yaroslav Hrytsak: Është një ndarje jashtëzakonisht sipërfaqësore dhe stereotipike. Në fakt, Ukraina ka qenë thellësisht e ndarë historikisht, por këto ndarje janë më komplekse dhe gjuha nuk është faktor kyç. Pa hyrë në historinë e shekullit 19 dhe fillimit të shekullit 20, mjafton të thuhet se kur është krijuar Ukraina e pavarur në vitin 1991, nuk ka pasur shumë solidaritet midis rajoneve të ndryshme.

Radio Evropa e Lirë: A mund ta shpjegoni më shumë këtë?

Yaroslav Hrytsak: Pavarësia e Ukrainës ka ardhur si rezultat i një kompromisi midis tre aktorëve, aleatë të pamundur: komunistët në Kiev që kanë përfaqësuar traditën e Ukrainës sovjetike, elitat ukrainase perëndimore me prirje nacionaliste dhe lëvizja e grevës së minatorëve të Donbasit – shpesh e harruar – e cila ka qenë një nga lëvizjet më të forta shoqërore në Bashkimin e vonshëm Sovjetik.

Të parët kanë dashur të mbeten në pushtet, të dytët kanë dashur shtet kombëtar si Polonia apo Republika Çeke, ndërsa të tretët kanë dashur që kërkesat e tyre ekonomike të plotësohen. [Minatorët e Donbasit] fillimisht i janë drejtuar Rusisë, por kur kanë kuptuar se Kremlini i injoron, janë kthyer kah Kievi.

Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë së Ukrainës, kjo aleancë e pamundur është ndarë dhe këta aktorë janë bërë konkurrentë. Pra, ka qenë vështirë të flitet për një Ukrainë të bashkuar në atë kohë.

Më kujtohet ende që në rininë time në Lviv, ne e kemi menduar Kievin pothuajse si një qytet të huaj.

Ndryshimi ka ardhur me Maidanin e parë dhe të dytë [Revolucioni i Portokalltë dhe protestat e Euromaidanit], që e kanë shndërruar Kievin në kryeqytet të vërtetë të Ukrainës.

Radio Evropa e Lirë: Si e ka ndryshuar situatën pushtimi i shkurtit?

Yaroslav Hrytsak: Para kësaj lufte, Odesa dhe Harkivi janë konsideruar si jo plotësisht të besueshme. Lufta e tanishme i ka kthyer ata pro Ukrainës, kryetarët e bashkive të tyre kanë marrë pozicione të fuqishme anti-ruse dhe, pjesërisht, kanë kaluar në gjuhën ukrainase në paraqitjet e tyre publike.

Në të njëjtën kohë, në mbarë vendin, nuk shoh ndonjë ndryshim revolucionar në nivelin e opinionit publik, edhe pse pajtohem se ukrainasit janë më të bashkuar se kurrë më parë. Të gjitha gjërat që shohim tani, kanë qenë edhe më parë; ajo që ka ndryshuar është intensiteti.

Në kundërshtim me atë që Putin ka thënë në prag të pushtimit, kombi ukrainas ekziston dhe është politikisht i qëndrueshëm. Në 30 vjetët e fundit, shumica e ukrainasve e kanë mbështetur pavarësinë nga Rusia dhe kurdo që përballen me një kërcënim nga Moska, real apo të shpikur, kjo tendencë vetëm rritet.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë lloj i Ukrainës do të dalë nga ky konflikt?

Yaroslav Hrytsak: Nuk e di se si do të duket e ardhmja e Ukrainës, por shoh dy tendenca…

E para është etnizimi i Ukrainës – si në rastin e Izraelit pas Luftës së Yom Kipurit të vitit 1973 – domethënë, shfaqja e një identiteti shumë të fuqishëm kombëtar, i ndërtuar mbi vija etnike, fetare e ndoshta edhe gjuhësore. Kjo do të vinte me një formë të re të autoritarizmit të butë – ‘autoritarizëm me fytyrë njerëzore’. [Presidenti i Ukrainës, Volodymyr] Zelensky dhe ekipi i tij tashmë po konsolidojnë fuqinë e tyre. Lufta, gati gjithmonë, e krijon këtë mundësi.

Tendenca e dytë është që Ukraina të hyjë në rrugën e anëtarësimit në BE dhe të marrë mbështetje ekonomike për t’u rikuperuar nga shkatërrimi që ka shkaktuar lufta. Në këtë mënyrë, shpresat për ndërtimin e një demokracie të fortë mund të përmbushen dhe, në aspektin ekonomik, Ukraina mund të shndërrohet edhe në një lloj tigri të Evropës Lindore.

Faktori kryesor është se sa do të zgjasë lufta. Sa më gjatë, aq më i mundshëm do të jetë skenari i parë. Ne nuk e dimë se çfarë do të ndodhë nëse zgjat, për shembull, edhe pesë vjet të tjerë. Dhe, kohëzgjatja e luftës varet shumë nga mbështetja perëndimore.

Radio Evropa e Lirë: Para luftës, ju keni botuar një libër që diskuton vendin historik dhe aktual të Ukrainës në botën globale. Çfarë roli luan kjo luftë për Perëndimin?

Yaroslav Hrytsak: Vetë Putin ka thënë se nuk po bën luftë kundër Ukrainës, por luftë kundër Perëndimit në territorin e Ukrainës. Tani, ai po përpiqet të pozicionohet si lider i ish-botës së dytë dhe ish-botës së tretë në një konkurrencë të re globale.
Prandaj, Ukraina është një terren testimi për stabilitetin e dy modeleve politike konkurruese të epokës sonë: demokracisë liberale dhe autoritarizmit.

Radio Evropa e Lirë: Nuk është hera e parë në histori që Ukraina po lufton për pavarësi dhe po negocion kufijtë e saj. Si dhe kur mund të përfundojë kjo luftë?

Yaroslav Hrytsak: Pozicion mbizotërues i shoqërisë ukrainase është se ajo nuk do të pranojë asnjë lëshim territorial dhe dëshiron të kthehet në kufijtë e vitit 1991. Zelensky e kupton se nëse bën lëshime, mund të humbasë pushtetin, andaj shpreh të njëjtin pozicion.

Sidoqoftë, nuk mendoj se ky skenar është i mundur në afat të shkurtër. Mendoj se rimarrja e kontrollit mbi territoret e të ashtuquajturave DNR dhe LNR [pjesë të Donbasit të kontrolluara nga Rusia] dhe Krimesë, do të jetë e mundur vetëm pas rënies së regjimit të Putinit. Do të ndodhë herët ose vonë, por, ndërkohë, ne duhet ta ndalojmë disi luftën.

Tani për tani, ajo që unë e shoh si një skenar pozitiv dhe realist, është një lloj i “opsionit finlandez”. Me këtë nuk dua të them shpalljen e neutralitetit, por humbjen e përkohshme të disa territoreve dhe, në të njëjtën kohë, kthimin e Ukrainës në një shtet të fortë, me një agjendë reformash vendimtare.

Kjo është një luftë shkatërrimi. Rezultati varet shumë nga rezistenca e shoqërisë ukrainase. Deri më tani, perspektivat janë të qëndrueshme dhe pozitive. Si shumica e ukrainasve, unë besoj në fitore.

Radio Evropa e Lirë: Si është për ju Dita e Pavarësisë së Ukrainës këtë vit?

Yaroslav Hrytsak: Do të jetë një ditë solidariteti… Nuk ka asnjë ndjenjë të thellë fitoreje mes ukrainasve. Gjithnjë e më shumë njerëz që njoh, po vdesin për shkak të luftës.Është një periudhë tragjike për Ukrainën, por, në të njëjtën kohë, ne po përjetojmë një nivel të ri ndjeshmërie dhe e kuptojmë më mirë se sa i bukur është vendi ynë.

Top Channel