‘Pandora Papers’ dhe kërcënimi për Demokracinë

Analizë Nga Project Syndicate

“Pandora Papers”, një hetim i ri i udhëhequr nga Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarëve Hulumtues, ka nxitur zemërimin në të gjithë botën.

Politikanët, biznesmenët, yjet e sportit dhe ikonat kulturore janë kapur ‘mat’ duke fshehur pasurinë e tyre dhe duke gënjyer për të. Por sa e mundshme është kjo gjë edhe për avokatët dhe kontabilistët që i kanë ndihmuar?

Nuk ka asgjë të re në lidhje me praktikat e zbuluara nga hetimi i ICIJ. Zbulimi i vetëm, vërtet tronditës, është se iu deshën më shumë se 600 gazetarëve nga e gjithë bota për të ekspozuar këto praktika, shpesh duke rrezikuar sigurinë e tyre dhe të ardhmen profesionale. Vështirësia e asaj detyre dëshmon se sa mirë avokatët, legjislaturat dhe gjykatat kanë anuar ligjin në favor të elitave.

Për të fshehur pasurinë e tyre, të pasurit dhe të fuqishmit e sotëm kanë përfituar nga strategjitë shekullore të kodimit ligjor. Në 1535, Mbreti Henry VIII i Anglisë rrëzoi një pajisje ligjore të njohur si “përdorimi”, sepse kërcënonte të minonte marrëdhëniet ekzistuese (feudale) të pronës dhe shërbeu si një mjet për shmangien e taksave. Por falë arbitrazhit të zgjuar ligjor, ai shpejt u zëvendësua nga një pajisje edhe më e fuqishme: “Trust”.

I koduar ligjërisht nga avokatët dhe i njohur nga gjykatat e barazisë, ‘trust-i’ mbetet një nga mjetet juridike më gjeniale të shpikur ndonjëherë për krijimin dhe ruajtjen e pasurisë private. Në ditët e lashta, u lejonte të pasurve të anashkalonin rregullat e trashëgimisë. Sot, është mjeti lëvizës për shmangien e taksave dhe për strukturimin e aktiveve financiare, duke përfshirë letrat me vlerë të mbështetura nga aktivet dhe derivatet e tyre.

Funksionalisht, një ‘trust’ndryshon të drejtat dhe detyrimet ndaj një aktivi pa respektuar rregullat formale të së drejtës pronësore; krijon kështu një të drejtë pronësie hije. Krijimi i një trusti kërkon një pasuri – të tilla si toka, aksione ose obligacione – dhe tre persona: një pronar (vendosës), një menaxher (i besuar) dhe një përfitues. Pronari transferon titullin ligjor (edhe pse jo domosdoshmërisht posedim aktual) mbi aktivin tek administruesi i besuar, i cili premton ta menaxhojë atë në emër të përfituesit në përputhje me udhëzimet e pronarit.

Askush tjetër nuk duhet të dijë për këtë marrëveshje, sepse nuk ka kërkesë për të regjistruar titullin ose për të zbuluar identitetet e palëve. Kjo mungesë transparence e bën trustin, mjetin e përsosur për të luajtur në fshehtësi me kreditorët dhe autoritetet tatimore. Dhe për shkak se titulli ligjor dhe përfitimet ekonomike ndahen në tre personat, askush nuk merr përsipër me dëshirë detyrimet që vijnë me pronësinë.

Trust-i u bë një pajisje juridike e preferuar për elitat globale jo përmes një dore të padukshme të tregut, por më tepër nga një dizajn ligjor i qëllimshëm. Avokatët i shtynë kufijtë ekzistues ligjorë, gjykatat njohën dhe zbatuan novacionet e tyre, dhe më pas ligjvënësit (shumë prej tyre me sa duket i përkisnin donatorëve të pasur) i kodifikuan ato praktika në legjislacionin ligjor. Ndërsa kufizimet e mëparshme u hoqën, ligji i trust-it zgjeroi kompetencat e tij.

Këto ndryshime ligjore siguruan që një grup gjithnjë e më i madh i pasurive të mund të mbahej në mirëbesim dhe se roli i administruesit të besuar mund t’i delegohej personave juridikë dhe jo individëve si gjyqtarët.

Vendet që nuk kishin këtë mjet u inkurajuan ta imitonin atë. Një traktat ndërkombëtar, Konventa e Hagës për Trustet e vitit 1985, u miratua me këtë qëllim në mendje. Në vendet ku ligjvënësit i kanë rezistuar presionit për të sanksionuar trust-et avokatët kanë krijuar mjete ekuivalente nga ligjet që qeverisin fondacionet, shoqatat ose korporatat – duke vënë bast (shpesh në mënyrë korrekte) se gjykatat do të justifikonin risitë e tyre.

Ndërsa disa juridiksione kanë dalë nga rruga e tyre për të qenë mikpritës ligjërisht për krijimin e pasurisë private, të tjerët janë përpjekur të godasin arbitrazhin tatimor dhe ligjor. Por kufizimet ligjore funksionojnë vetëm nëse ligjvënësi kontrollon se cili ligj praktikohet brenda juridiksionit të tij.

Në epokën e globalizimit, shumicës së legjislaturave iu është hequr në mënyrë efektive një kontroll i tillë, sepse ligji është bërë i lëvizshëm. Nëse një vend nuk ka ligjin “e drejtë”, një tjetër mund të ketë. Përderisa vendi i biznesit njeh dhe zbaton ligjin e huaj, dokumentet ligjore dhe kontabël mund të kanalizohen në juridiksionin më të mirë miqësor të huaj, dhe vepra bëhet.

Sistemet juridike kombëtare janë bërë kështu artikuj në një menu ndërkombëtare të opsioneve nga të cilat mbajtësit e pasurive zgjedhin ligjet me të cilat dëshirojnë të qeverisen. Ata nuk kanë nevojë për pasaportë ose vizë; gjithçka që u nevojitet është një guaskë ligjore. Duke supozuar një identitet të ri ligjor në këtë mënyrë, disa të privilegjuar mund të vendosin se sa do të paguajnë në taksa dhe cilat rregullore do të durojnë.

Dhe nëse pengesat ligjore nuk mund të kapërcehen aq lehtë, avokatët nga firmat kryesore juridike globale do të hartojnë legjislacion për ta bërë një vend në përputhje me “praktikat më të mira” të financave globale. Këtu, parajsat tatimore dhe të mirëbesimit si Dakota e Jugut dhe Ishujt  Britanikë ofrojnë standardin e arit.

Kostot e këtyre praktikave përballohen nga më pak të lëvizshmet dhe ata që nuk janë mjaft të pasur. Por shndërrimi i ligjit në një minierë ari për të pasurit dhe të fuqishmit shkakton dëm shumë përtej pabarazive të menjëhershme që gjeneron. Duke minuar potencialisht legjitimitetin e ligjit, ai kërcënon themelet e qeverisjes demokratike.

Sa më shumë që elitat e pasura dhe avokatët e tyre këmbëngulin se gjithçka që bëjnë është e ligjshme, aq më pak publiku do t’i besojë ligjit. Elitat e sotme globale mund të jenë në gjendje të vazhdojnë të tërheqin pasurinë private nga ligji. Por asnjë burim nuk mund të minohet përgjithmonë. Pasi humbet, besimi në ligj do të jetë i vështirë për tu rifituar.

Top Channel