“Janë të përfshirë në aktivitete qeveritare dhe politike”, FBI zbulon një përpjekje të gjerë për spiunazh nga hakerat kinezë 14/11 20:10
Në ditët e fundit, pasi Azerbajxhani zgjidhi përfundimisht problemin e kërkesave të paligjshme të Armenisë të 20% të tokave tona, publikime të shumta u shpeshtuan në shtyp dhe rrjete sociale duke thënë se monumentet kristiane të Karabakut janë në rrezik shkatërrimi nga barbaria myslimane-azerbajxhanase.
Nga Sabina Haxhijeva *
Si një arkitekt e specializuar në ruajtjen e trashëgimisë, unë e konsideroj detyrë timen të sqaroj në këtë drejtim disa aspekte që mund të mbeten të panjohura për publikun e gjerë. Konflikti i Nagorni-Karabakut filloi më shumë se 30 vjet më parë. Akt i padrejtë i agresionit dhe urrejtjes, i cili çoi në deportimin e civilëve azerbajxhanas, të cilët humbën gjithçka brenda natës dhe u bënë refugjatë në vendin e tyre përmes trillit të fqinjëve të tyre të infektuar me idenë mashtruese të “Armenisë së madhe”.
Rrënjët e konfliktit janë shumë të thella. Ashtë një fakt i njohur se Velichko, Glinka, Griboyedov dhe autorë të tjerë rusë kishin shkruar se si familjet armene u zhvendosën në territorin e Khanat e Karabakut dhe Erivanit, përmes përpjekjeve të Rusisë cariste që kishte pushtuar Kaukazin në fillim të shekullit 19 . Në territorin e Azerbajxhanit modern në atë kohë kishte khanate azerbajxhanase, si dhe principata të mëvonshme të mbetura nga shteti i krishterë dikur ekzistues i Albanisë Kaukaziane, me qendër në Karabak, ku krishterimi vazhdoi të zhvillohej dhe ndërtoheshin tempuj. Familjet armene të vendosura këtu filluan të përdorin kishat e krishtera të Albanisë Kaukaziane dhe në 1836, si rezultat i një rritje të tillë artificiale në numrin e familjeve të krishtera armene, me mbështetjen e Sinodit të Shenjtë Rus, u vendos që të likuidohet Kisha Albanase në favor të asaj armene.
Prona, përfshirë të gjithë dokumentacionin e kishës, u transferua në Echmiadzin. Kështu, kolonët armenë privatizuan trashëgiminë e krishterë të Albanisë Kaukaziane, një shtet i krijuar në shekullin e 4-të para Krishtit, ku kishat e para të krishtere ishin shfaqur tashmë në periudhën e hershme të përhapjes së krishterimit. Pas miratimit të krishterimit në fillim të shekullit të 4-të, kishat u ndërtuan kudo. Pas dyqind vjet pronësie të kishave, vetë armenët besuan në idenë mashtruese të autoktonitetit të tyre në tokat azerbajxhanase. Pra, personat me famë botërore të mashtruar nga propaganda armene tani po “kujdesen” jo për kishat armene, por për Albaniasit.
Pushtimi i 20% të tokave të Azerbajxhanit zgjati për gati tridhjetë vjet, për tridhjetë vjet banorët e Karabakut dhe të shtatë rajoneve ngjitur me të, azerbajxhanasit u detyruan të duronin statusin e refugjatit, për tridhjetë vjet ata që e filluan konfliktin e gjakderdhjes jetuan në territorin e okupuar pa ndërtuar ose zhvilluar asgjë. Për tridhjetë vjet e tërë Azerbajxhani jetoi nën presionin e padrejtësisë, duke ditur që një pjesë e atdheut tonë, zemra e saj, e ndërtuar ndër shekuj me përpjekjet e paraardhësve tanë u kap. Djepi muzikor i mugamit Azerbajxhan, atdheu i bijve dhe bijave të shquar të Azerbajxhanit u përdhos nga pushtuesit. Ata i quajnë vetë trashëgimtarë të Karabakut, megjithatë shkatërrojnë trashëgiminë e saj kulturore dhe arkitektonike, siç mund të bëjë vetëm armiku, duke fshirë gjurmët e historisë, duke falsifikuar monumentet e saj. Dhe nëse trashëgimia e krishterë është falsifikuar dhe përvetësuar paturpësisht, atëherë ajo muslimane thjesht shkatërrohet. Për shumë vite, ne mund të mësonim për gjendjen e monumenteve tona në territoret e okupuara vetëm përmes informacionit në internet.
Sot ne shohim se sa tmerrësisht ka vuajtur trashëgimia jonë arkitektonike; ne kemi humbur shumë mauzoleume, xhami, objekte të trashëgimisë kulturore dhe arkitektonike të Azerbajxhanit. Si rezultat i luftës në Karabak, shumë monumente arkitekturore të Aghdam, Agdere, Fizuli dhe rajone të tjera të Azerbajxhanit u dëmtuan seriozisht. Dëmtime veçanërisht të mëdha iu shkaktuan rezervatit historik dhe arkitektonik Shusha, ku xhamitë e Yukhari dhe Ashagi Gevkhar Agha, Mardinli, Juma, Saatli, pallate të shumta të shekujve XIX-XX, të cilat shoqëroheshin me emrat e figurave të shquara kulturore të Azerbajxhanit , ishin vendosur. Të njëjtat veprime barbare u ndërmorën kundër monumenteve të rajoneve ngjitur me Karabakun. Mauzoleumët e shekujve 17-19, fortesat dhe shumë monumente të tjera arkitektonike u shkatërruan. Duhet të theksohet se kjo është rezultat i një politike të qëllimshme për të shkatërruar gjurmët e kulturës azerbajxhanase në tokat e okupuara përkohësisht. Një drejtim tjetër i kësaj politike të menduar mirë është armenizimi i trashëgimisë së krishterë historike dhe arkitektonike të Karabakut.
Veprimet e autoriteteve armene në lidhje me trashëgiminë historike dhe arkitekturore Albano-azerbajxhanase u shkaktuan dëme të pariparueshme monumenteve të arkitekturës albanase. Puna e “restaurimit” që u krye shkeli jo vetëm konventat ndërkombëtare, por edhe kërkesat moderne për restaurimin shkencor dhe konservimin e monumenteve. Të gjitha punimet e kryera atje demonstrojnë ndërhyrje të madhe në pamjen arkitektonike dhe shkatërrojnë vërtetësinë historike të monumenteve. Më madhështoret dhe më të famshmet nga pikëpamja historike dhe arkitektonike, komplekset e krishtera të Albanisë Kaukaziane – Azerbajxhan – Khudavank dhe Ganjasar janë falsifikuar rëndë nën maskën e punës së restaurimit, pavarësisht deklaratave të Konventës së Hagës për Mbrojtjen e Pasurisë Kulturore në Ngjarja e një Konflikti Ushtarak, e cila hyri në fuqi në 07.08.1954, dhe Konventa e UNESCO-s 1972 mbi Mbrojtjen e Trashëgimisë Botërore kulturore dhe natyrore.
Gjatë okupimit manastiri Khudavank iu nënshtrua rindërtimit dhe falsifikimit të plotë, si rezultat i së cilës çatitë e shumë ndërtesave u mbuluan me materiale moderne, muret përfunduan në vende të ndryshme. Restaurimi i afreskeve unike të manastirit filloi në vitin 2014. Ne mund të imagjinojmë se si duket ky kompleks unik manastir albanas sot pas të gjitha “restaurimeve” false, sa tipare historike ka humbur dhe sa tipare të reja “historike” të rreme ka fituar. Ndryshime të papranueshme u bënë gjithashtu në arkitekturën e manastirit kryesor të Albanisë Kaukaziane – Ganjasar. Mbishkrimet antike në muret e jashtme të kompleksit Ganjasar gjatë ekzistencës së patriarkave të shumta shqiptare kishin rëndësi historike. Këto mbishkrime, si mbishkrimet në anën e brendshme të tempullit, iu nënshtruan një “restaurimi” armene dhe u ndryshuan disa herë në shekullin e 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, në vitet 1980, dhe disa prej tyre ishin fshehur nën gurë të rinj përballë në 2011. Si rezultat, shtresa kulturore shqiptare u humb plotësisht. Kjo situatë u pasqyrua edhe në faqet e internetit armene dhe një numër i shkencëtarëve armenë shprehën mosmarrëveshjen e tyre me humbjen e historisë së monumentit. Kjo krijoi një problem për përfshirjen e Ganjasar në listën e UNESCO. Me fjalë të tjera, nuk ka pengesa të tjera për të përfshirë monumentin e okupuar të Azerbajxhanit në listën e UNESCO-s.
Kështu, monumenti arkitektonik që i përkiste arkitekturës Albano-azerbajxhanase dhe ndodhej në territorin e Azerbajxhanit, i pushtuar në mënyrë të paligjshme nga armenët, nuk u përfshi në listën e UNESCO-s vetëm për shkak të restaurimit të pahijshëm. A do të thotë kjo se çdo veprimtari ndërtimi ose rindërtimi në territorin e një konflikti ushtarak, i cili zakonisht është i ndaluar për të gjitha vendet e tjera, është i lejuar për armenët? Fati i këtyre dy monumenteve më të rëndësishme dhe më të famshme shqiptare ndan fatin e monumenteve të tjera në territoret e okupuara. Ndonjëherë, në mënyrë që të provojë “kulturën e lartë” armene para botës, arkitektura muslimane gjithashtu falsifikohet nën maskën e të ashtuquajturve “restaurime”. Specialistë të huaj janë gjithashtu të përfshirë në restaurime të tilla, pavarësisht nga fakti që dokumentet e sipërpërmendura për mbrojtjen e trashëgimisë në territoret e konflikteve ushtarake duhet të respektohen nga të gjitha vendet që pretendojnë titullin e vendeve të civilizuara kulturore.
Kështu, një nga perlat e arkitekturës myslimane të Azerbajxhanit, Xhamia Gevkher Agha në Shusha, u “restaurua” kohët e fundit. Nuk mjafton të thuhet se restaurimi i kryer pa përfshirjen e specialistëve azerbajxhanas është i pasaktë. Kjo është plotësisht e papranueshme. Unë do të doja të bëja një pyetje për të gjithë ata që sot “shqetësohen” për fatin e monumenteve arkitektonike të krishtera të Karabakut: ku ishit të gjithë ju, kur shkencëtarët azerbajxhanas iu drejtuan Botës për të ndaluar shkatërrimin e trashëgimisë sonë arkitektonike, pse jo një përpjekje për të ndaluar agresorin që po e fshinte atë nga faqja e mauzoleve mesjetare të tokës, mban derra në xhami, shet objekte të shpellës Azykh? A nuk e kuptonit që për shumë vite Konventa e UNESCO-s për Mbrojtjen e Monumenteve ishte shkelur në Karabak, që të ashtuquajturat “restaurime”, të cilat kishin për qëllim kryesisht fshirjen e gjurmëve të shqiptarëve dhe zëvendësimin e tyre me ato armene që nuk ekzistonin kurrë e papranueshme? Nuk ka nevojë të shqetësohemi për të ardhmen e kishave të krishtera. Ne i vlerësojmë të gjitha monumentet tona, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare.
Ne kemi informacion të mjaftueshëm për historinë dhe arkitekturën e tyre, si dhe një numër të mjaftueshëm specialistësh të cilët do të jenë në gjendje tani, pasi agresori të dëbohet nga tokat tona, për të vlerësuar dëmet e shkaktuara nga pushtuesit dhe për të kryer restaurimin kompetent. Ne do të kthehemi në qytetet tona dhe monument pas monumenti, bllok për bllok do të masim dhe hulumtojmë, do të restaurojmë të gjitha monumentet, myslimanë dhe të krishterë. Kjo është trashëgimia jonë. Ne jemi përgjegjës për këtë.
* Doktoreshë e Shkencave në Arkitekturë, Profesoreshë në Universitetin e Arkitekturës dhe Ndërtimit në Azerbajxhan
Top Channel
