Shqip, Romney apo Obama?

Rudina Xhunga: Zoti Ambasador kënaqësi që takohemi në zyrën tuaj menjëherë pas vizitës të Sekretares së Shtetit Hillary Clinton këtu në Tiranë. Në nisje të intervistës a mund të ndajmë së bashku disa përshtypje për këtë vizitë?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Ju faleminderit për këtë mundësi. Vizita ishte e jashtëzakonshme në të gjitha nivelet dhe në cdo përmasë të saj. Jam shumë mirënjohës të gjithëve në Shqipëri që bënë të mundur që kjo vizitë të ishte e suksesshme. Gjithashtu shpreh mirënjohjen për personelin e Ambasadës së Shteteve të Bashkuara. Mendoj që mesazhet e saj ishin pozitive dhe kanë qenë shumë personale, mesazhe që kanë qenë të lehta për t’u kuptuar nga njerëzit që të lidhnin veten me to.

Rudina Xhunga: Zoti Ambasador a shikoni reflektim për mesazhet e zonjës Clinton në Tiranë pak ditë pas vizitës?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Sigurisht për dy ditët e para ka patur një mbulim shumë të madh nga ana e shtypit dhe nuk ka dalë shumë qartë që disa prej modeleve që ne jemi mësuar të shohim, modele politike që të riktheheshin. Megjithatë mendoj që celsi i asaj vizite ishte mesazhi që ajo la, që ajo përcolli, që do të jehojnë jo vetëm thjesht për 2-3 cikle shtypi, por besoj për dy ose tre muajt në vazhdim.

Rudina Xhunga: Rikthehemi tek zgjedhjet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Si po i ndiqni ato nga Tirana?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Jane me një pritshmëri të lartë sepse të gjitha treguesit janë që në këto zgjedhje rezultati do të jetë shumë i ngushtë dhe ne po planifikojmë një festë për të festuar rezultatin e zgjedhjeve që do të zhvillohet ditën e mërkurë në Hotel Rogner. Zgjedhjet janë një festim i demokracisë dhe mendoj që do të jetë një rezultat i ngushtë nga të gjithë treguesit dhe besoj se është një pritje emocionuese që ne mezi po e presim të gjithë.

Rudina Xhunga: Dicka për votën tuaj dhe të shumë amerikanëve në Shqipëri. Si do të shkojë ajo për Presidentin Amerikan?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Sigurisht unë kam votuar përmes fletëve të votimit në mungesë dhe të njëjtën gjë besoj se ka bërë cdo amerikan në Shqipëri, sikurse gjithë stafi i ambasadës. Por gjëja e rëndësishme është që votuesit para së gjithash duhet të jenë qytetarë amerikanë duhet të jenë të regjistruar në njërin prej 50 shteteve ose në Distriktin e Kolumbisë dhe ka një proces ku kërkohet një fletëvotimi e cila hidhet në mungesë e cila duhet të mbërrijë në qendrat e numërimit të votave jo më vonë se sa 6 pasdite në ditën ku mbyllen zgjedhjet në zonën përkatëse.

Rudina Xhunga: Sa humbet demokracia shqiptare nga mospërfshirja e shumë shqiptarëve që jetojnë nëpër botë por që nuk kanë mundësi të votojnë?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Është pak e vështirë sepse nga ajo që unë di mbi Shqipërinë është se pyetja mbi kombësinë dhe shtetësinë dhe ndonjëherë këto ndryshojnë, nga ana tjetër, shembulli amerikan është pak më i qartë. Je shtetas amerikan ose nuk je shtetas amerikan. Sigurisht, dikush që ka të drejtë të votojë në Shqipëri duhet të bëhet cdo përpjekje për t’i mundësuar të votojë për një parti pavarësisht se ku jeton.

Rudina Xhunga: Do doja mesazhin tuaj zoti Ambasador për shqiptarët që jetojnë në Amerikë, ata që votojnë për herë të parë, shqiptarët e lëkundur mes dy kandidatëve për president dhe shqiptarët që mendojnë se nuk bëhet diferencë me një votë dhe nuk shkojnë për të votuar. Cili është mesazhi juaj?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Mendoj që përgjigjja ime më e mirë është ta nis nga pjesa e fundit e pyetjes suaj sepse cdo votë ka vlerë. Ne kemi parë në Shtetet e Bashkuara sic do votë ka vlerë, vecanërisht në Tiranë në 2011, ku cdo votë pati vlerë në zgjedhjet për kryetarin e Bashkisë. Mendoj që për t’u patur parasyesh për një shqiptar që voton për herë të parë, është që të përpiqet që të shohë kandidatët, se cilët janë personat dhe gratë që ata kanë, të gjithë jemi njerëz edhe unë votoj në bazë të parapëlqimeve të mia dhe nuk parashikoj dot ndryshe, por në SHBA ka një rëndësi që i jepet vlerat që një kandidat mbart dhe ai i besoni kandidatët dhe a është një lider? Mund të jetë një senator, kongresmen, zv.president, por ata japin llogari tek qytetarët dhe nëse qytetarët nuk janë të kënaqur atëherë i bie që herën tjetër nuk do të votohet. Më shumë se sa pamja platforma që kandidatët prezantojnë është më e rëndësishme për votuesit.

Rudina Xhunga: Do të kalojmë së bashku zgjedhjet në vitin e ardhshëm në Shqipëri. A mundet që tani të kemi mesazhe për të marrë ne nga SHBA, e kam fjalën për politikën pasi populli shqiptar ngjan më i qartë?

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Mendoj që Sekretarja Clinton e ka shprehur më mirë në fjalimin e saj në parlament. Fjala e saj ka gjeneruar shumë entuziazëm, komenti tjetër është ku ajo ka përshkruar marrëdhënien e saj me presidentin Obama, dy persona që në fushatën parazgjedhore kanë thënë gjëra të pakëndëshme kundër njëri-tjetrit dhe madje kanë shpenzuar miliona dollarë që të mposhtin njëri-tjetrin. Ajo madje ka thënë shumë qartë që unë bëra gjithcka në mënyrë që ta mundja, por në fund ajo pranoi rezultatin, ndërsa ai i kërkoi që të ishte Sekretare e Shtetit dhe të ishte anëtarja më e dukshme kabinetit amerikan. Dhe gjithcka funksionoi më së miri. Ajo tha se kjo ndodh pasi të jetë thënë gjithcka thelbi është se ata të dy e duan vendin e tyre. Ajo e di që  cdo shqiptar e do vendin e tij, kështu që pavarësisht ndarjeve politike, shqiptarët duhet të kuptojnë se cfarë nënkupton patriotizmi, dashuria për vendin dhe për njerëzit dhe ajo që është më e rëndësishme, integriteti i zgjedhjeve. Duhet të sigurohet që cilësia e zgjedhjeve të jetë e mirë në mënyrë që njerëzit të kenë besim tek rezultati.

Rudina Xhunga: Zoti Ambasador do donim të siguroheshim se ciladoqoftë administrata e ardhshme amerikane, nuk do të ketë ndryshim kursi për Ballkanin, në rastin tonë për Shqipërinë.

Alexander Arvizu, Ambasador i Shteteve të Bashkuara: Sa i përket Shqipërisë dhe Ballkanin pres të ketë vazhdueshmëri pavarësisht nga rezultati i zgjedhjeve edhe nëse presidenti rizgjidhet, ka gjasa që të ketë një ndryshim përsa i përket njerëzve që punojnë në administratë. Sa i përket diplomacisë në rajon dhe sa i përket Shqipërisë pres që do të ketë një argument shumë të fortë për vijueshmëri se sa për ndryshime.

***
Për t’u informuar me ngjarjet më të fundit nga përtej Atlantikut, Shqip bëri një lidhje direkte me të dërguarin e Top Channel atje, gazetarin Muhamet Veliu. Si një sy nga pranë situatës, gazetari TCH tha se kandidatët janë në ‘vrapimin e fundit’ në përmbyllje të garës që pritet të përcaktohet nga 10 shtete të konsideruara të lëkundura, që herë votojnë republikanët dhe herë demokratët. Edhe fushata e kandidatëve për presidentë është përqendruar me aktivitetet dhe takime elektorale në këto shtete.

***

E meqë jemi tek Amerika, pjesa e fundit iu përkushtua një amerikani të madh, Jonathan Franzen, shkrimtari novelist dhe autor i novelës “Freedom”.

Intervista:

Rudina Xhunga: Zoti Franzen, shumë faleminderit për këtë intervistë! Mezi po e prisja! Uroj që ju të mos ikni direkt pas pyetjes së dytë, siç ka ndodhur në disa intervista.

Jonathan Franzen: Oh, mos! Jo, jo, jo… kam bërë gjitha atë rrugë. Do t’i përgjigjem të paktën tre pyetjeve.

Rudina Xhunga: Çfarë e bën të mirë një intervistë? Nëse ju do ta bënit një të tillë me Jonathan Franzen, si do ta nisnit?

Jonathan Franzen: Oh…duhet të intervistoj veten tani. Po si të them. Çdo intervistë rreth romanit tim “Freedom” (Liria), që nuk përmban pyetjen “Ç’do të thotë liri?”, do të ishte intervistë e mirë. Ajo që ka rëndësi në njëfarë mënyre është ajo që bëjmë, jo ajo që nuk bëjmë. Pra, mos më pyet “Ç’është liria?”

Rudina Xhunga: Jo, do t’ju pyes ç’është Tirana? Ç’është Shqipëria për ju?

Jonathan Franzen: Atëherë, në mendjet e brezit tim, Shqipëria futej në të njëjtin grup me Korenë e Veriut, Kubën dhe Kinën deri në vitin 76, si një nga vendet më të mbyllura në botë, kështu që kur isha adoleshent, seç më jepte një lloj ndjesie radioaktive dhe besoj se u bëra i ndërgjegjshëm për këtë në kohën, kur refugjatët  shqiptarë u dyndën me anije për në Itali. Ky lajm bëri shumë bujë. Që kishte ikur koha e Hoxhës besoj se dihej, por persa i përket perceptimit të shqiptarëve, mendoj se imazhi i parë, i qartë dhe real që ne patëm ishin pikërisht ata njerëz në anije, aty kuptuam se këtu ka njerëz.

Rudina Xhunga: Por ju keni ardhur per zogjte, me shume se per njerezit, kete here. Çfarë ndodh me zogjtë në Shqipëri?

Jonathan Franzen: Nuk e di saktësisht se çfarë ndodh. Shqipëria përbën një vendqëndrim shumë të rëndësishëm për zogjtë shtegtarë dhe për zogjtë e vegjël që fluturojnë nga Afrika deri në veri e që kthehen sërish në jug. Unë do të shoh disa laguna përgjatë bregdetit tuaj, duke shpresuar se do t’i shoh disa prej këtyre zogjve. Dhe si një njeri që interesohet për jetën e zogjve, mendoj se ekziston njëfarë konflikti midis dëshirës për t’i parë ekonomitë të lulëzojnë dhe faktit që, kur ekonomitë nuk janë në rritje, për kafshët e egra është mirë.

Rudina Xhunga: Ju i krijoni marrëdhëniet me vendet në varësi të mënyrës se si ata i trajtojnë zogjtë?

Jonathan Franzen: Nuk është tamam ashtu, por në të vërtetë më ndodhi që të zemërohesha shumë me Kinën, katër vjet më parë, për shkak të situatës së tmerrshme mjedisore për zogjtë atje. Kështu që shkova në Kinë, se nuk doja të rrija duarkryq në Nju Jork, i zemëruar me kinezët. Thashë me vete “S’mund të jenë gjithë kinezët të këqij. Duhet të ketë patjetër ca kinezë të mirë, kështu që qëndrova disa javë me këta zogjdashës në Kinë, por në fakt, ende jam i inatosur me disa nga politikat e tyre, me indiferentizmin e tyre ndaj mjedisit. Megjithate,  mjafton të njohësh disa njerëz të mirë në një vend dhe gjithçka mund të ndryshojë.

Rudina Xhunga: Në Shqipëri, keni njohur ndonjë zogdashës?

Jonathan Franzen: Kam njohur dikë. Do të takoj edhe dikë tjetër nesër paradite. Zëvendësministrin e Mjedisit,  Dr. Bino, Taulant Bino. Do të dalim bashkë të vëzhgojmë zogjtë nesër.

Rudina Xhunga: Ai është në fakt vërtet një i tillë. Mua, vetëm  atë po mendoja, kur mësova për pasionin tuaj të madh për zogjtë.   

Jonathan Franzen: Po, po. Ndoshta i vetmi. Më duket se atij vërtet i pëlqen vëzhgimi i zogjve edhe pse nuk besoj se ky është ndonjë aktivitet edhe aq popullor këtu.

Rudina Xhunga: Dhe i ndjekur me shumë cudi nga njerëzit, të cilët mund të mendojnë “Si mund të merresh me zogjtë?” Ju a e keni pasur një problem të tillë? Jeni ndjekur me cinizëm në dashurinë tuaj?

Jonathan Franzen: Ja ku dolëm prapë te Kina. Del atje me dylbi dhe dikush të afrohet e të pyet “Kushton shumë ai zogu që po shikon?” Por kjo, për mua, është pjesë e asaj çka e bën tërheqës vëzhgimin e zogjve. Fakti që nuk është diçka për modë, është për ata që nuk rrinë dot pa e bërë këtë gjë, u intereson kjo gjë dhe nuk rrinë dot pa të.

Rudina Xhunga: Pasion është, apo obsesion?

Jonathan Franzen: Po, ashtu është, pasion, por unë besoj se pasioni është pjesërisht obsesion dhe pjesërisht dashuri.

Rudina Xhunga: Jua ka bërë jetën më cilësore, a jeni më i mirë qyshkur keni zbuluar këtë dashuri?

Jonathan Franzen: Oh, absolutisht. Ma ka ndryshuar jetën komplet. I ka dhënë çuditërisht kuptim asaj pjese të jetë sime që më përpara nuk kishte kuptim. Ka ndryshuar gjithashtu edhe mënyrën se si i përjetoj vendet e reja. Unë e kam kaluar gjysmën e parë të jetës sime, duke vizituar kisha e muzeume, sa herë që shkoja në një vend të ri, kurse tani shkoj të shoh impiantet e trajtimit të ujërave të zeza.

Rudina Xhunga: Duhet te zbulosh një pasion në jetë që të jesh më i qetë, më pak i zemëruar?

Jonathan Franzen: Është e çuditshme sesi jam bërë më i qetë dhe pikërisht, kur u bëra më pak i zemëruar, hyra plotësisht në botën e zogjve. Nuk jam i sigurt nëse ndodh kështu për të gjithë, por për mua po.

Rudina Xhunga: Po librat a janë më të mirë, kur je më pak i zemëruar?

Jonathan Franzen: Në fakt, romani im i tretë është shkuar nga një shkrimtar shumë i zemëruar. Por unë ende jam krenar për atë libër. Mendoj se është libër i mirë. “Korrigjimet”. Dhe në fakt, isha i shqetësuar se mos nuk do të isha në gjendje të shkruaja pa atë zemërim. Zemërimi i bën gjërat më të mprehta. U jep shumë humor sidomos skenave për të qeshur. Është një lloj mënyrë për të trajtuar zemërimin dhe agresivitetin. Satira, për shembull. Nuk mund të bësh satirë, nëse nuk je i zemëruar. Kështu që, vërtet gjatë 25 viteve të para të jetës sime si shkrimtar, unë kam shkruar me këtë impuls zemërimi dhe vrisja mendjen se çfarë do të bëja, kur të mos isha aq i zemëruar, por “Freedom” është pikërisht ky libër. Një libër më pak i zemëruar.  

Rudina Xhunga: Por “The Corrections”  ju çoi ne kopertinën e “Time”, gjë e rrallë për shkrimtarë te gjallë, shumë e rrallë madje.

Jonathan Franzen: Jo, jo, jo. Ishte “Freedom” . Ishte “Freedom”. “The Corrections” ishte libri që më futi në telashe me Oprah Winfrey.

Rudina Xhunga: Telashe që i mbyllët megjithatë.

Jonathan Franzen: Po, u pajtuam në transmetim. U përqafuam para audiencës televizive. Të paktën unë dhe Oprah nuk flasim më për këtë problem.

Rudina Xhunga: Por në të gjitha intervistat që unë lexoja për ju, të gjithë gazetaret, cilësonin qysh në krye për kopertinën e “Time”. Flisnin për të, për rëndësinë e të qenit në ‘cover’-in e Time-s. Për ju në fakt, çfarë qe, të ishit në kopertinën e kësaj reviste prestigjioze amerikane?

Jonathan Franzen: Revista “Time” është revista që im atë lexoi për 45 vjet. Libra nuk lexonte shumë, por ajo që nuk linte pa lexuar çdo javë ishte revista “Time”. Dhe kur fillova të shkruaja, ambicia ime specifike ishte që, për librat e mi të rinj të shkruhej pikërisht në këtë revistë, nuk më shkonte mendja për të dalë në kopertinë aspak, vetëm që për to të shkruhej aty. Kur doli romani im i parë, ai u prezantua në një rivale të “Time”-s, që ishte “Neësëeek”. Në revistën “Neësëeek” u botua një foto imja, por nuk ishte revista “Time”, kështu që për babain tim pak rëndësi kishte. Ai vdiq në vitin 1995, shumë kohë para se unë të dilja në kopertinën e “Time”, por unë edhe tani kënaqem, kur imagjinoj se sa do ta gëzonte atë kjo gjë. Sa për të tjerat, unë kisha shkruar një ese në vitet ‘90 se si në kopertinën e revistës “Time” nuk kishte më vend për shkrimtarë të mirë. Thosha në atë ese se që të dilje në kopertinën e “Time”, duhet të kishe shitur shumë kopje, kështu që aty dilte Stephen King. Atë mund ta shihje në kopertinën e revistës “Time”, por asnjë shkrimtar letrar. Pra, ishte ironike që dola pikërisht vetë e ndoshta nuk do të kisha dalë, po të mos ishin shitur aq shumë kopje të librit.

Rudina Xhunga: Jeni një shkrimtar i angazhuar ? A mund ta perdor fjalën i angazhuar për ju, zoti Franzen?

Jonathan Franzen: Letërsia ime nuk është e angazhuar politikisht, letërsia ime i kushtohet komplikimit të gjërave, që është e kundërta e asaj çka bën politika. Politika e komplikuar nuk i hyn kujt në punë. Politika do që njerëzit ta dinë mirë se ç’duhet të bëjnë e për kë të votojnë. Unë, si romancier, dua që njeriu të mendohet dy herë që ta gjejë se cila është gjëja e duhur. Unë dua që njeriu të mendojë se edhe pala tjetër mund të ketë të drejtë. Kështu që unë sigurisht që kam përmbajtje politike në librat e mi dhe kam bindjet e mia politike si qytetar, por letërsia ime nuk është e angazhuar politikisht. Madje as nuk e kam idenë, nuk mund ta imagjinoj se si do të ishte po ta kishte  angazhim politik. Pra, angazhimi im si romancier ka të bëjë më shumë me angazhimin tim ndaj lexuesve, një angazhim ndaj nocionit të letërsisë, një angazhim ndaj një komuniteti të caktuar letrar dhe ndaj disa vlerave që vijnë bashkë me atë letërsi, qe une bej dhe besoj. Kështu që unë flas hapur kundër Tëitter-it, për shembull. Mendoj se Tëitter-i mbivlerësohet dhe e them këtë sepse vlerat që Tëitter mishëron janë e kundërta e vlerave të asaj lloj letërsie që mua më pëlqen.   

Rudina Xhunga: Fast food-i i kulturës.

Jonathan Franzen: Po, tamam. Dhe në fakt, unë jam pjesë e lëvizjes për ushqim të ngadaltë, kur flasim për romanet.

Rudina Xhunga: Ndiheni pas kohe me ritmin që ka teknologjia? Apo doni të tjerët të qëndrojnë në ritmet tuaja?

Jonathan Franzen: Jo, nuk ndihem ashtu. Mendoj se jam ende përpara. Një njeriu të përkushtuar ndaj Facebook-ut, mund t’i duhen pesë vjet që t’i mërzitet facebook-u, kurse mua m’u deshën dy javë. Jam shumë përpara.

Rudina Xhunga: Po për librat, të cilët janë në ‘kindle’? Je edhe kunder tyre?

Jonathan Franzen: Qarkullojnë shumë libra elektronikë këtu?

Rudina Xhunga:  Jo shumë.

Jonathan Franzen: Nuk besoj se në Evropë janë përhapur aq shumë sa në Shtetet e Bashkuara. Në fakt, është e pamundur për mua që të jem kundër librave elektronikë në përgjithësi. Një e treta e kopjeve të romanit tim “Freedom” është shitur në formën e librave elektronikë. Është një shifër e jashtëzakonshme. Një e treta e të gjitha shitjeve të mia janë bërë përmes librave elektronikë. Pra, unë nuk jam kundër atyre që përdorin ‘kindle’, por unë vetë nuk jam përdorues i ‘kindle’-it. Mua më pëlqen objekti fizik. Më pëlqen boja mbi letër. E përdor kompjuterin për të bërë redaktime, sepse kompjuteri gjithmonë të sugjeron që mund të bësh ndryshime dhe ndryshime që vërtet duhen bërë. Dhe kështu ekrani mbetet po ai, por faqet ndryshojnë. Jo, jo, nuk më pëlqen. Por nuk pres që edhe të tjerët të mos e pëlqejnë.   

Rudina Xhunga: Kur Obama e lexoi librin tuaj, ju ishit pavarësisht mbështetës i tij. Kjo nuk kishte lidhje me faktin që ai mori librin tuaj “Freedom” me vete në pushime.

Jonathan Franzen: E dija se do të ishte një pyetje për Obamën….E pëlqeja Obamën pavarësisht kësaj. Ishte hera e parë që një kandidat për President ishte një njeri më i ri se unë në moshë, dhe vërtet një njeri që unë e respektoja intelektualisht. Ai ishte një nga ne. Një njeri që shkon me pushime dhe lexon romane dhe unë kam besim se ai e di se cilat romane janë të mira. Është elokuent dhe është një njeri me ngjyrë. Më pëlqen.

Rudina Xhunga: Vazhdoni e pëlqeni, vazhdoni e mbështesni, vazhdoni të besoni se ai do t’i fitojë zgjedhjet e ardhshme presidenciale?

Jonathan Franzen: Oh, zgjedhjeve tona nuk i dihet asnjëherë. Besoj se ka shumë shanse për të fituar. Nuk besoj se njerëzit janë shumë të entuziazmuar për kundërshtarët e tij të mundshëm, por nuk i dihet. Presidenti paraardhës e çoi vendin në greminë. Bushi  nuk dukej si Berluskoni, por fare mirë mund të kishte qenë edhe Berluskoni. Ai dhe miqtë e vet morën paratë e tyre dhe ikën. Nuk mund të shpenzosh triliona dollarë për dy luftëra. Në të njëjtën kohë, t’u ulësh taksat të pasurve e të mendosh se Presidenti që vjen pas teje ka për ta pasur të lehtë. Obama nuk është i përsosur, po kush është i përsosur?   
Rudina Xhunga: Çfarë i bëjnë botës njerëz si Berluskoni apo si Bushi?

Jonathan Franzen: Çfarë i bëjnë ata botës? Ku e keni fjalën saktësisht?

Rudina Xhunga: Çfarë shkaktuan këta njerëz me boten tone?  Për shembull, 11 shtatori do të ndodhte pa Bushin?

Jonathan Franzen:  Në fakt, nëse do të kishim pasur një President, që do t’i kushtonte vëmendjen e duhur, mund ta kishim parandaluar. Por këtë nuk kemi për ta marrë vesh kurrë. Mendoj se dëmi i vërtetë u bë nga shfrytëzimi cinik që iu bë 11 shtatorit, pasuar nga besimi i verbër për ekzistencën e armëve të shkatërrimit në masë në Irak. Ajo çka Berluskoni dhe Bushi kishin të përbashkët, mendoj se te dy nuk i marrin gjërat seriozisht, shpikin gjëra nga mendja e tyre. Dhe sidomos ajo cfare shkaktojne tek te tjeter eshte e keqe. Udheheqes si ata i bejne njerezit cinike. Mendoj se mungesa e ndershmërisë nis nga koka. Aty prishet e gjitha dhe pak nga pak njerëzit humbin shpresat, humbin kauzat, dhe kur ndodh kjo, ata bëhen cinikë.  Në Itali kjo duket qartë.  Askush nuk mendon se bëhet një lojë e ndershme. Dhe mendoj se në gjithë Amerikën ekziston ndjesia se nuk ka më lojë të ndershme.  Kjo, sipas meje është një ndjesi e re, gjurmët e së cilës më çojnë te Bushi.

Rudina Xhunga: Ju jeni i majtë, zoti Franzen?

Jonathan Franzen: Si qytetar i zakonshëm? Po, sa i përket çështjeve sociale, jam shumë i majtë, për çështjet ekonomike mesatarisht i majtë, madje i qendrës, mendoj se duhet të më rriten taksat.  

Rudina Xhunga: Liria si është zoti Franzen? Liria është e djathtë apo e majtë?

Jonathan Franzen: Unë jam përpjekur shumë që të shkruaj një roman që mund të shijohet nga njerëz të të gjitha bindjeve politike. Në njëfarë mënyre, personazhi më simpatik për mua në këtë libër është një republikan i ri në moshë, kurse personazhet më pak simpatikë janë personazhe dytësorë, të cilët janë demokratë, por nuk mendoj se gjithë njerëzit e mirë në botë janë ata që kanë bindjet e mia politike.

Rudina Xhunga: E di çfarë më pëlqen shumë te personazhet tuaj? Ata mund të mos i respektojnë rregullat, por ata janë të gjithë të ndershëm, nuk gënjejnë, janë të ndershëm në mënyrën e tyre dhe shumë interesantë. Nuk janë kurrë të mërzitshëm.

Jonathan Franzen: Falemnderit!

Rudina Xhunga: Sa zgjati shkrimi i Lirisë? Sa kohë shkoi? Vërtet nëntë vjet?

Jonathan Franzen: Në fakt për ta shkruar m’u desh pak më shumë se një vit. Kaluan nëntë vjet nga “Korrigjimet” tek “Liria”. Nxitoj gjithmonë të them se në periudhën midis tyre kam shkruar edhe dy libra, por që nuk ishin romane. Më merr shumë kohë procesi i zhvillimit të një romani, dhe nuk është se punoj gjithë kohën për të, e provoj për tre muaj, dështoj, e ndodh që më duhet ta bëj këtë për dy vjet rresht, por në momentin që e vendos në kokën time rrjedhën e romanit, të shkruarit ecën shumë shpejt.

Rudina Xhunga: Eshte nje zog ne kopertinen e librit tuaj”Liria”. A janë zogjtë të lirë?

Jonathan Franzen: Mendoj se ajo çka i bën zogjtë të lirë, nuk është ajo që njerëzit mendojnë se i bën ata të lirë. Zogjtë mund të fluturojnë. “I lirë si zog” – është shprehja. Nuk e di nëse përdoret e njëjta shprehje në shqip, por ne patjetër që e përdorim, e megjithatë, po të kalosh ca kohë me ta, e kupton se ata janë plotësisht krijesa të instiktit. A e dini se zogjtë, ky zogu në kopertinë për shembull, e kalon dimrin në Kolumbi dhe Peru, fluturon në Lindje të Shteteve të Bashkuara e pastaj kthehet prapë? Po të ishte i lirë, i lirë në kuptimin që kanë parasysh njerëzit kur thonë ‘i lirë si zog’, atëherë ai ndonjëherë do të fluturonte deri në Kubë e ndonjëherë deri në Kaliforni. Por jo, ai fluturon në një drejtim, në vijë të drejtë dhe sapo mbërrin, shtron vezët, rrit të vegjlit dhe pastaj ikën. Pra, unë mendoj se ajo çka e bën një zog të lirë është fakti që atij nuk i duhet të mendojë se çfarë duhet të bëjë, ai e di çfarë duhet të bëjë. Kjo është ‘liria’ për zogjtë.

Rudina Xhunga: Le të flasim për lirinë e njerëzve tani. Fakti që je njeri i lirë të bën njëkohësisht njeri të lumtur?

Jonathan Franzen: Jua thashë se ç’e bën të mirë një intervistë.

Rudina Xhunga: Po njeriun cfare e ben më të mirë, zoti Franzen? Dashuria? Suksesi? Apo paraja?

Jonathan Franzen: Atëherë, të gjithë filmat e Hollivudit na thonë se është dashuria, jo paratë, ajo që e bën njeriun të lumtur. Dhe të gjithë këta filma hollivudianë bëhen nga njerëz shumë të pasur.

Rudina Xhunga: Ju keni gjithë famën e mundshme. Askush në Amerikë nuk mund të mos e dijë kush jeni ju. Ju keni shumë sukses, ju keni bërë shumë para prej librave tuaj. Jeni ju një njeri më i lumtur tani, apo thjesht jeni një njeri më i qetë?

Jonathan Franzen: … Tani jam pak më rehat. Për shembull, nëse në Nju Jork bie shi dhe unë dua të shkoj diku, thjesht marr një taksi dhe nuk e vras mendjen fare. Nuk më duhet të marr mundimin të eci në shi nëse nuk dua. Dhe nuk më del gjumi në mes të natës duke u menduar për punë parash. Fama është diçka neutrale, kurse suksesi është shumë i rëndësishëm dhe besoj se po, suksesi më ka bërë më të lumtur. Para se romani “Korrigjimet” të korrte një sukses të madh, më duhet të ecja me besimin se dikujt mund t’i pëlqente të lexonte librat e mi, se dikujt mund t’i interesonte, kurse tani dal e bëj shumë prezantime të librave të mi dhe kudo që shkoj gjej shumë njerëz të cilëve u interesojnë. Vrisja mendjen më parë se çfarë duhet të bëja, me çfarë duhet të merresha dhe kush duhet të isha, por vetëm atëherë kur u bëra vërtet shumë i suksesshëm u sigurova plotësisht për atë çka duhet të bëja. Dhe kthehemi prapë te zogjtë. Zogjtë janë të lirë dhe të lumtur, sepse e dinë se ku shkojnë. Dhe pak a shumë, kështu ndihem edhe unë aktualisht.

Rudina Xhunga: Po të mirë? Çfarë e bën të mirë një shkrimtar? Të qenit i talentuar apo të qenit gjatë në këtë punë?

Jonathan Franzen: Talenti plus karakteri. Nëse shkruan shumë, nuk e fsheh dot karakterin tënd. Dhe gjithmonë e më shumë më duket se më pëlqejnë librat e shkruar nga njerëz, karakterin e të cilëve unë e admiroj.   

Rudina Xhunga: Cilët libra pëlqeni ju tani?

Jonathan Franzen: Unë gjithmonë përmend dy shkrimtarë amerikano-veriorë, të cilët janë shumë të ndryshëm nga njëri-tjetri dhe asnjëri prej tyre nuk njihet aq sa duhet në Evropë. Don DeLillo, ndoshta njihet këtu deri diku. Ai ka patjetër lexuesit e vet në Gjermani dhe Itali. Është edhe shkrimtarja e madhe kanadeze, Alice Munro, e cila nuk shkruan romane, por vetëm tregime. Ajo ka më shumë se pesëdhjetë vjet që shkruan dhe është talenti i madh i Amerikës së Veriut. Është një shkrimtare e mrekullueshme. Dhe të dy ndryshojnë shumë. DeLillo është më shumë një artist i gjuhës. Ai është më shumë një artist i historisë dhe ka një lloj ndjeshmërie post-moderniste, kurse Munroja është patjetër një tregimtare klasike, dhe secili në mënyrën e vet, është i mrekullueshëm.   

Rudina Xhunga: Kur flasin për ju, shpesh kritika amerikane kujton Tolstoin, kujton Floberin. Ju bën përshtypje kjo?

Jonathan Franzen:  Kush nuk do të donte të krahasohej me ata shkrimtarë? Unë jam veçanërisht një admirues i madh i Tolstoit dhe ndonjëherë të bëhet qejfi kur njerëzit bëjnë disa krahasime që duken, sepse do të thotë se ato çka ‘huazon nga burime jo edhe aq të njohura shpëtojnë pa rënë në sy.

Rudina Xhunga: Dhe në fund media. Ju gjithashtu jeni shumë i përfshirë në median amerikane. Pse e bëni këtë? Nuk mjaftoheni me librat për të ndikuar tek njerëzit?
 
Jonathan Franzen: Unë duhet të bëhem një person i ri sa herë që shkruaj një roman të ri, por unë nuk bëhem person i ri çdo vit dhe as çdo tre vjet. Dhe ngaqë i shkruaj shpejt, më mbetet shumë kohë e lirë. Kështu që u gëzova shumë kur zbulova se mund të isha edhe gazetar. Që të jesh gazetar, duhet të jesh një njeri i përulur. Duhet të marrësh telefonin e të pyesësh “A mund të flisni me mua, ju lutem?”. Pra, duhet t’i marrësh njerëzit në telefon. Unë jam tip i turpshëm, kështu që nuk e kam të lehtë t’i pyes njerëzit kështu. Romancierët janë si ata fëmijët e sëmurë në dhomën e gjumit. Rrinë në shtëpi gjithë ditën, ndërsa gjithë të tjerët shkojnë në punë. Rrinë në shtëpi, duke u ndier keq. Si gazetar, një herë apo dy herë në vit të lejohet të bësh gati valixhen, të rrish në një hotel, të kesh një llogari shpenzimesh, t’ia dalësh mbanë vetë, siç bënte im atë. Më pëlqen kjo gjë. Është tamam punë.  

Rudina Xhunga: Ka gazetarë të mirë, që ju i pëlqeni, që ju i ndiqni?

Jonathan Franzen: Ka ende shumë gazetarë të mrekullueshëm. Shqetësohem kur mendoj se ç’do të bëhet me ta, sidomos me gazetarët e gazetave ndërkohë që ecim drejt një sistemi te ri. Gazetaria e mirë kushton dhe gazetat janë në hall. Unë njoh shumë gazetarë të mirë, të cilët janë të shqetësuar se pas pesë vjetëve mund të mos kenë më punë. Ndryshe është situata për revistat dhe televizionin, jo edhe aq e vështirë, por gazetarë të mirë ka.

Rudina Xhunga: Dhe pyetja e fundit ka të bëjë me mikun tuaj. Ai ishte miku, ishte rivali juaj. Ju ia dolët, ai jo. Ai ishte David Foster Ëallas. Si ia bëjnë ca njerëz që ia dalin dhe disa të tjerë që nuk ia dalin dot?

Jonathan Franzen: Në fund të ditës, asnjë nga ne nuk ia del, por besoj se ajo qe keni ndermend ju, me t’ia dalesh,  lidhet shumë me gjenetikën. Në shumë aspekte, ne kemi pasur fëmijëri shumë të ngjashme, por më duket se prindërit e mi ishin shumë më të ashpër me mua. Ata ishin strikte. Kur shoh ndryshimet midis fëmijërisë sime dhe të tijës, kuptoj se bashkë me gjenetikën edhe ato kanë ndikuar shumë. Shoh ashpërsinë e prindërve të mi, të cilën kur isha i vogël sigurisht që e urreja, por kur ata nuk ishin më, u ndjeva shumë mirënjohës që kishin qenë të tillë. Gjithsesi, kur vjen fjala tek vetëvrasja apo gjëra të tilla, kam frikë se është para së gjithësh, një gjë që lidhet me kiminë e trurit.

Rudina Xhunga: Unë do të doja ta mbyllja këtë intervistë duke thënë shumë faleminderit që ju erdhët për shqiptarët nëpërmjet kësaj interviste dhe shumë faleminderit që do të vini së shpejti për shqiptarët nëpërmjet dy librave tuaj, “Korrigjimet” dhe “Liria” nga Skandërbeg Books. Kënaqësi t’ju intervistoja, zoti Franzen.

Jonathan Franzen: Faleminderit juve!

Pjesa II

Rudina Xhunga: Përshëndetje zoti Franzen. Si kaloi kjo javë në Shqipëri?

Jonathan Franzen: Përshëndetje, Rudina! Shkëlqyeshëm. Pashë shumë gjëra të bukura.

Rudina Xhunga: Kishit një bllok dhe kishit frikë se mos ju humbiste. Kaq shumë shënime ka aty, për zogjtë e Shqipërisë apo për gjëra të tjera?

Jonathan Franzen: Oh, blloku. Epo, unë jam gazetar, kështu që janë kryesisht intervista, shkruaj atë që më thonë njerëzit. Nuk e kam kujtesën fotografike.

Rudina Xhunga: Shkruani, nuk incizoni, nuk regjistroni?

Jonathan Franzen: Jo. Po t’i regjistrosh, do të të duhet ta dëgjosh të gjithën. Nuk është si televizioni.

Rudina Xhunga: E kuptoni shkrimin tuaj?

Jonathan Franzen: Pjesërisht.

Rudina Xhunga: Ndajmë dot ndonjë sekret për njerëzit që keni takuar në Shqipëri? Do isha shumë kurioze, shumë e interesuar.

Jonathan Franzen: Ah, të ndaj një nga sekretet me ju. Ja, për shembull, këtu është një citim i botueses sime. “Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mikut”. Flutura thotë se në jug të Shqipërisë, pjesa më e madhe e pyjeve janë prerë gjatë këtyre njëzetë viteve të fundit, kurse në veri, ku pyjet u përkasin akoma familjeve, disa janë akoma. Më ka shkruar edhe fjalën ‘kanun’. Dhe unë kam shkruar emrin e Fluturës dhe datën, që ishte para një jave. Ka edhe të tjera si kjo.

Rudina Xhunga: Ku ishit? Në çfarë vendesh ishit në Shqipëri?

Jonathan Franzen: Ndenja dy net në Shkodër, duke parë lagunat në jug të Liqenit të Shkodrës e duke zbritur pastaj në Ulqin e pastaj në veri, në Malin e Zi, Bosnje, pastaj u kthyem nga një rrugë tjetër, duke kaluar në Podgoricë dhe në veri të Liqenit të Shkodrës. Bëmë një si rreth. Pamë bregdetin, malet. Ende kishte shumë borë në male, por ishte shumë bukur atje lart dhe bregdeti është i mrekullueshëm. Është unik në gjithë Adriatikun, me shumë fusha, laguna, me një habitat për të gjitha llojet e kafshëve, me mundësi për arinjtë dhe ujqërit për të zbritur nga malet, me gjithë ato plazhe, është i mrekullueshëm dhe në formë jashtëzakonisht të mirë.

Rudina Xhunga: Ne nuk e dimë këtë…

Jonathan Franzen: Sinqerisht, Shqipëria ka një problem me gjuetinë e paligjshme, madje një problem serioz do të thosha. Prandaj ky habitat i mrekullueshëm tani nuk ka zogj në pjesën më të madhe, por ajo çka duhet të bëni, gjë që e pamë kur shkuam në Ulqin, është që të ndaloni gjuetinë e paligjshme, siç është bërë në Ulqin, që është plot me zogj. Pra, zogjtë janë gati të vijnë. Ajo që ju duhet të bëni është që t’i lini rehat në zonat e mbrojtura. Po ta bëni këtë, ata vijnë, madje shpejt. Pastaj riprodhohen dhe ka shumë për të gjithë, thjesht nëse i lini të patrazuar në ato zonat e veçanta. Pra kjo është një mundësi e madhe për Shqipërinë, sepse njerëzit do të vinin nga gjithë Evropa për t’i parë. Në gjithë Evropën nuk ka një vend si ky. Ky vend ka potencialin për të qenë një atraksion i jashtëzakonshëm natyror me plazhet e tij, me ushqimin, me mikpritjen, me malet dhe duke mbrojtur natyrën e duke rregulluar gjuetinë, ai do të kishte mundësi të pabesueshme.

Rudina Xhunga: Ju për gjithë këtë që thamë do shkruani diçka të ngjashme me atë që unë kam parë më 2 mars të 2011-ës botuar në Neë Yorker për ‘Qiejt e heshtur’ të një udhëtimi në Itali, Qipro dhe në Maltë?
 
Jonathan Franzen: Unë kam ardhur ne rajon,  pjesërisht për disa intervista për librat e mi dhe pjesërisht për revistën National Geographic. Pra, jo për Neë Yorker, por për National Geographic, e cila është e interesuar për problemet që kanë zogjtë shtegtarë gjatë rrugëtimit të tyre nëpër Mesdhe, por nuk do të jetë i gjithë shkrimi për Shqipërinë. Dhe në fakt, unë nuk kam për qëllim të shkruaj diçka negative, edhe pse gjuetia përbën një problem të madh, ketu. Siç thashë, kjo është diçka që duket, por nëse të gjithë do ta kuptonin më mirë se çfarë mundësish ka ky vend, gjërat do të rregulloheshin shpejt.   

Rudina Xhunga: Keni takuar njerëz që e kuptojnë këtë në Shqipëri?

Jonathan Franzen: Patjetër që po. Pjesën më të madhe të fundjavës së kaluar, një fundjavë e mrekullueshme, e kalova me Dr. Bino, Taulant Bino, Zëvendësministrin e Mjedisit dhe ai është një mik i mirë i zogjve, i pëlqen t’i vëzhgojë zogjtë. Në fakt, nuk duhet të flas në emër të tij, por sa herë që folëm bashkë, biseda shkonte gjithmonë tek nevoja për më shumë edukim, për një edukim mjedisor në mënyrë që njerëzit të kuptojnë se si gjërat shkojnë bashkë. Po kështu, edhe botuesja ime, përkthyesja ime, të gjithë, pra takova shumë njerëz që e kuptojnë këtë gjë.

Rudina Xhunga: Dua te kthehem serish te libri, me një pyetje për “Korrigjimet”, i cili do të jetë së shpejti në shqip. Gjithashtu së afërmi, libri juaj “Korrigjimet” do të jetë një film në Shtetet e Bashkuara?

Jonathan Franzen: Është serial televiziv në një kabllor amerikan që quhet HPO. Kam një vit që punoj për këtë dhe kam shkruar të gjitha dhjetë episodet e sezonit të parë dhe nëse gjithçka shkon mirë, duhet të fillojë transmetimi pas një viti. Mendojmë të jenë katër seri. Pra, afërsisht 40 ose 50 orë transmetim.

Rudina Xhunga: Pra, ju s’pëlqeni Tëitter-in dhe Facebook-un, por jo Televizionin?

Jonathan Franzen: Jo, mendoj se ka shumë gjëra të mira në televizion, madje pjesa më e madhe e të treguarit vizual të historive gjatë këtyre 15 vjetëve te fundit është bërë pikërisht në televizion, dhe jo në kinema. Filmat e kinemasë janë më tepër për 13 vjeçarët. Serialet, ato që vërtet janë të përgatitura mirë intelektualisht, gjenden në kabllore, sidomos në kabllorët amerikanë, kanadezë, por edhe në disa evropiane, si në BBC. Dhe  janë vërtet shumë të mira.

Rudina Xhunga: Si është të jesh skenarist dhe shkrimtar? Cfarë dallimi ka?

Jonathan Franzen: Skenaristi punon më shumë me formula. E di se skenari duhet të jetë 62 faqe i gjatë dhe fillon të shkruash duke e ditur se çfarë vjen më pas. Ndërsa kur shkruan një roman, ke një liri të jashtëzakonshme. Nuk e di ç’formë do të marrë, nuk e di sa e gjatë do të jetë, nuk di absolutisht asgjë. Prandaj, është shumë me e vështirë të shkruash një roman, por edhe shumë më interesante.  

Rudina Xhunga: Na shoqërojnë edhe zogjtë ndërsa flasim…

Jonathan Franzen: Po, i dëgjoj. Në këtë moment nuk ka edhe aq shumë, se është ora e papërshtatshme, por në mëngjes ky kopsht mbushet plot me zogj që këndojnë.

Rudina Xhunga: Ju i kuptoni?   

Jonathan Franzen: I dalloj. Kam kaluar aq kohë me ta, saqë i njoh shumë prej tingujve të tyre. Disa zogj, në varësi të situatës, lëshojnë thirrje të ndryshme. Thonë për shembull “Ja ku jam!”, ose “Kujdes! Hapni sytë!”, ose “Sa seksi që ndihem! Eja bëj dashuri me mua!”. Po, ata komunikojnë me njëri-tjetrin dhe ne mund t’i dëgjojmë.

Rudina Xhunga: Ka njerëz që nuk i shijojnë këto gjëra. Ata dalin në mëngjes, edhe kur shkojnë në pyll, janë duke menduar për problemet e tyre, ata nuk e ndiejnë, nuk i dëgjojnë zogjtë. Thuajini diçka atyre!

Jonathan Franzen: Kur zbulova zogjtë para dhjetë vjetësh, kuptova se paska diçka të rëndësishme në botë, të cilën unë nuk e njihja fare, diçka që ka ekzistuar gjatë gjithë jetës sime. Ishte gjithë kjo botë që deri tani kishte qenë e padukshme për mua. Nuk është se e zhvendosi jetën time të deriatëhershme, thjesht i shtoi një dimension të ri. Dhe nuk na ndodh shpesh që jetëve tona t’u shtohet një dimension i ri. Kur bëhesh 16 vjeç dhe zbulon seksin, papritur ekziston kjo gjë që ti nuk e dije fare më përpara, kjo gjë që ndryshon gjithçka. Pra është diçka, që të gjithë duhet ta kalojnë, por ka edhe mundësi të tjera. Nëse njeh letërsinë për shembull, edhe aty zbulon diçka për të cilën nuk dije asgjë, mënyrën se si njerëzit punojnë, mënyrën si mendojnë, mënyrën se si sillen, i kupton të gjitha. Kur fillon të lexosh libra, të hapet një botë e tërë para syve. E njëjta gjë ndodh edhe me zogjtë dhe nuk ka edhe aq shumë gjëra që të hapin një dritare kaq të madhe.   

Rudina Xhunga: Ju jeni vegjetarian?

Jonathan Franzen: Jo, por jetoj me një vegjetariane, kështu që nuk ha shumë mish në shtëpi dhe janë disa lloje mishi që nuk i ha, si mishi i rosës për shembull.  

Rudina Xhunga: Ia vlen të duash zogjtë, të bësh letërsi të bukur, të jesh kandidat për Nobel nëse nuk i ndan me Keit?

Jonathan Franzen: Keitit i pëlqen të dalë për të parë zogjtë një orë, maksimumi dy, kurse unë mund të dal edhe për dhjetë orë, nëse nuk kam gjë tjetër për të bërë. Asaj dy orë i mjaftojnë, dhe po kështu edhe teatri. Ajo shkon në teatër në Nju Jork dy ose tre herë në javë dhe shumica e shfaqjeve janë të tmerrshme, por kur sheh ndonjë gjë të lezetshme, më thotë “Eja, shikoje këtë!” dhe vjen prapë me mua. Por nuk mendoj se çdo gjë duhet ndarë.

Rudina Xhunga: Tani që ju jeni me National Geographic, me çfarë eshte Keiti?

Jonathan Franzen: Ç’po bën Keiti tani? Për fat të keq, është duke marrë veten nga një dhimbje veshi. Po kujdeset edhe për një nga nipërit e mi që kishte shkuar atje bashkë me të dashurën e tij. Më tha se kishte pasur edhe një vizitë shumë ‘produktive’ tek parukieri. Domethënë po punon.

Rudina Xhunga: Shqiptarëve që do lexojnë “Korrigjimet”, çfarë do t’u themi?

Jonathan Franzen: Shpresoj ta shijojnë. Unë nuk e shkrova për t’i ndëshkuar lexuesit. Doja të përgatisja një vakt të plotë, një vakt të plotë letrar.

Rudina Xhunga: Faleminderit! Faleminderit shumë përsëri!

Jonathan Franzen: Faleminderit ju! Kjo pjesa e dytë ishte më argëtuese, Rudina!

Top Channel