Reformat integruese nuk mund të bëhen me arnime ligjesh

Nuk është fjala për regjistër evidentues, por për regjistër monitorues, sa dispozita ka akti në fuqi. Sa herë ka ndryshuar akti, sa dhe cilat dispozita janë shfuqizuar, ndryshuar apo shtuar etj.

Pyetjes sime iu përgjigjën me një nënqeshje në Ministrinë e Drejtësisë dhe në Kuvend:

– Qiqra në hell kërkon?

Po këto nuk janë punë qiqrash. Projektuesit dhe miratuesit për çdo rast duhet të jenë në gjendje të mos cenojnë parametrat e metodikës europiane mbi “draft legjislacionin”, e cila nuk lejon kalimin e kufirit 30-40 për qind të dispozitave, për të mos krijuar hanin e ligjeve… me rreth 70% ndryshime si te ne. Kodi ynë i Pr. Penale ka ndryshuar 13 herë nga viti 1995, ai i Pr. Civile 8 herë nga 1996 për të mos u zgjatur me ligjin “Për kthimin e kompensimin e pronave” për të cilin do të më duhej shumë punë për të garantuar sa herë e cilat dispozita kanë ndryshuar e sa janë në fuqi, tek ka ndryshuar mbi 11 herë nga viti 1993 deri më 2010, ndër të cilët dy herë nga Gjykata Kushtetuese, realitet që vështirëson njohjen, interpretimin dhe zbatimin e ligjit. Ndryshimet e shpeshta janë edhe rezultat i reagimit aty për aty ndaj problemeve e nevojave korrente e të koniunkturave ekonomike, politike e ligjore të vendit e veçanërisht ndaj jehonës së vërejtjeve të personaliteteve apo organeve europiane, duke mënjanuar analizën shkencore të të gjithë aktit ligjor në kompleksitetin e faktorëve dhe zgjidhjen e gjithë mangësive e pasaktësive me syrin e sotëm e të perspektivës së afërt. Nuk e tha kot kohët e fundit një nga ata të Europës: Reformat duhet t’i bëni jo për ne, por për veten tuaj!

Nëse Europa po na tërheq veshin për këtë kriminalitet të rëndë e në rritje e se me këtë gjakmarrje mund të mbyllen 27 a 28 portat e famshme, na del papritur gjumi…

Pastaj këto monitorime duhen edhe që ndihmësit të kujtojnë p.sh. zotin Kryeministër, se nuk mund të miratohet një dispozitë penale me dënime fikse, sepse një gjë e tillë është deklaruar antikushtetuese nga Gjykata Kushtetuese para disa vjetësh.

***

Është marrë vesh nga shtypi për një projektligj të Ministrisë së Drejtësisë për reformën në Gjykatën e Lartë, projekt i cili u prezantua edhe në një takim të organizuar prej saj, e pretenduar si reformë në Gjykatën e Lartë.

Në atë projekt u jepet rëndësi dhe përqendrohet në aspekte të veçanta si kriteret e mënyra e emërimit të anëtarëve të rinj, pasqyrimi në ligj i ndryshimeve në sistemin gjyqësor e ndonjë gjë tjetër, aspekte që pa dyshim kanë rëndësinë e tyre dhe përgjithësisht janë shtruar drejtë, por nuk vënë në dukje e as shtrojnë për zgjidhje gjendjen reale, mangësitë e problemet themelore në organizimin e veprimtarinë e Gjykatës së Lartë, si zvarritjet e gjykimeve, evadimin e togut të 9000 çështjeve të mbartura e parandalimin e zvarritjeve e stoqeve në të ardhmen, tendencën e rritjes së rekurseve e kërkesave për rishikim ndërkohë që numri i lartë i mospranimit apo refuzimit të tyre tregon qartë pozitat e gabuara të avokatëve për ushtrim formal të tyre me strategjinë e realizimit maksimal të të ardhurave e jo për mbrojtje reale dhe efektive të njerëzve.

Ishin këto konstatime tonat, ndaj një grup juristësh në Gjykatën e Lartë e pamë të nevojshme e të domosdoshme shkëmbimin e munguar të mendimeve dhe jo qejfmbetjet, sikurse e shtron në mënyrë të gabuar ndonjë gazetar.

E gjithë kjo sepse reformimin nuk e kemi parë si ndreqje të metash të veçanta, jo si një arnim, por si rrugë për ndreqjen dhe parandalimin e gabimeve, të metave dhe mangësive në tërësinë e tyre.

***

Për t’ia arritur këtij synimi duhej parë fillimisht me sy kritik veprimtaria shumëvjeçare e institucionit, natyrisht në aspektin administrativ e pa i hyrë ligjshmërisë e bazueshmërisë së vendimeve përveçse nën këndvështrimin e cenimeve nga Gjykata Kushtetuese dhe ajo e Strasburgut.

Për këtë qëllim u studiuan të dhënat e dhjetë vjetëve të fundit për të saktësuar ardhjet e ngarkesat mesatare, shpejtësitë e shqyrtimit dhe mbartjet, shkaqet e zvarritjeve eventuale, tendencat dhe mangësitë e kërkimeve, mënyra e përfundimit të çështjeve dhe efektiviteti i strukturës e procedurave të gjykimit etj.

Ndërkohë u mor mendimi i ekspertëve dhe u studiuan ligjet organike e procedurale të disa vendeve të Bashkimit Europian si Holanda, Austria, me legjislacion tradicional, sikurse edhe i disa vendeve të ish-Europës Lindore me historik të ngjashëm me tonin, por të reformuar në kuadrin e integrimit të tyre si Polonia, Çekia, Rumania, Bullgaria etj.

Kemi pasur synim edhe materializimin e objektivave të VKM nr.519 të korrikut 2011 “Për miratimin e Strategjisë Ndërsektoriale të Drejtësisë dhe të planit të veprimit të saj”, ndër të cilat përafrimin e legjislacionit me aqcuis commaunitaire dhe praktikat e mira, evitimi i taktikave vonuese të mbrojtësve në proceset gjyqësore; pavarësi, transparencë, përgjegjshmëri dhe eficencë në funksionimin e sistemit të drejtësisë; zbatimi i ligjit dhe mbarëvajtje e reformës në drejtësi; harmonizim të legjislacionit të sistemit të drejtësisë; Gjykata e Lartë dhe gjykatat e juridiksionit të zakonshëm paraqiten me transparencë dhe efikasitet të ulët, që shkakton mungesë të dukshme besimi të publikut në të dhe në pavarësinë e paanësinë e tyre, procedura e verifikimit paraprak të ankimeve në Gjykatën e Lartë shpesh nuk është efektive dhe sjell pasoja të drejtpërdrejta në rritjen e volumit dhe zvarritjen e gjykimit. Përmirësimi strukturor i Gjykatës së Lartë për rritjen e ndikimit, autoritetit dhe integritetit të saj, përmirësimin e procedurave të gjykimit në Gjykatën e Lartë, sidomos të shqyrtimit paraprak dhe evitimin e konfliktit të interesit etj. Momente e aspekte që nuk i shohim të shtruara e të zgjidhura në reformën e propozuar nga Ministria e Drejtësisë.

***

Ndër problemet themelore është situata e krijuar me çështjet në dorë. Në dhjetor të vitit 2011 janë mbartur 9198 çështje, afërsisht 3.5- fishi i mesatares shumëvjeçare të volumeve vjetore të përfunduara. Problem që nuk mund të zgjidhet si me shtesën 2-anëtarëshe, që ngul këmbë njëra palë, por as me 4-shen e palës tjetër. Mesatarja shumëvjeçare e ngarkesës së një anëtari tregon se me shtesën 2 anëtarë do të duheshin 3 vjet vetëm për evadimin e të prapambeturave, pra duke u krijuar sërish i njëjti stok, pa parandaluar mbingarkesat e reja ndërsa me një shtesë të tillë nuk mund të funksionojë Kolegji i ri Administrativ, pa cenuar përbërjen aktuale të dy kolegjeve të tjera. Kjo sepse shkaqet e mbingarkesave i gjejmë kryesisht në tri drejtime të tjera.

Së pari: Një përbërje standarde prej 5 anëtarësh të trupave gjykues është një rregull i gabuar, jo vetëm praktikisht por edhe parimisht. Tashmë, sipas variantit tonë, shqyrtimet seleksionuese do bëhen vetëm nga 3 gjyqtarë, duke ulur ngarkesat mesatare në afro 40%, ndërsa ulje të tjera ngarkesash do të vinin nga shqyrtimet me 3 gjyqtarë për një kategori çështjesh të thjeshta, ndërkohë që jo vetëm duhet të qëndrojë përbërja me 5 gjyqtarë për çështje të një natyre më të ndërlikuar juridikisht, por edhe duke u njohur për herë të parë përbërja me 7 gjyqtarë, për rishqyrtimin e çështjeve të ardhura nga Gjykata Kushtetuese apo ajo e Strasburgut etj.

Së dyti: Në tendencën e rritjes, afro dyfish të çështjeve të ardhura rishtas, nga 2287 çështje më 2002, në 4728 më 2011, ndërkohë që përballimet mesatare shumëvjeçare japin rreth 2500 çështje në vit, kërkohen kritere e rregulla më efikase të paraqitjes së kërkimeve sepse mospranimi i tyre në shqyrtimin seleksionues vërtet ka qenë gjithnjë shqetësues, por edhe është rritur dukshëm, nga më pak se 50% në vitin 2002 në rreth 70% më 2011-n.

Pa përjashtuar edhe cilësinë jo gjithnjë në nivelin e duhur të gjykimeve seleksionuese, të dhëna të tilla tregojnë për tendencën e avokatëve për ta kthyer mjetin e jashtëzakonshëm të kërkimeve, kryesisht rekurseve, në një mjet normal të çdo çështjeje dhe Gjykatën e Lartë si një shkallë e tretë, nisur nga synime të ardhurash suplementare nga klientët, në thelb një mashtrim përderisa pjesa më e madhe e kërkimeve refuzohen dukshëm të pabazuara.

Në projektin tonë këto tendenca mundohemi t’i frenojmë nga njëra anë me kufizimin procedural të çështjeve, për të cilat mund të bëhen kërkime në Gjykatën e Lartë, si në pafajësitë për kundërvajtjet penale, për çështjet civile me vlera të vogla ose për pretendime që mund të zgjidhen në rrugë të tjera procedurale etj., nga ana tjetër me disiplinimin procedural të tekstit të ankimeve e kërkesave për të saktësuar konkretisht me veprimin procedural dhe faqen përkatëse të dosjes ku pasqyrohen shkeljet apo mangësitë e pretenduara.

Të tërheq vëmendjen fakti se Ministria e Drejtësisë e njeh këtë problem dhe e ka marrë në konsideratë në projektligjin për Gjykatën Administrative, duke disiplinuar e diferencuar rekurset gjë që nuk e ka bërë në projektin për Gjykatën e Lartë për rekurset në përgjithësi, duke krijuar kështu një diferencim të palejueshëm procedural.

Sot përjashtohet ankimimi në Gjykatën e Lartë i vendimeve që kanë marrë formë të prerë në Shkallë të Parë e që përbëjnë shumicën dërmuese të gjykimeve, sepse sipas ligjit, rekurset mund të bëhen vetëm për çështjet që janë shqyrtuar nga Gjykatat e Apelit, duke i dhënë një mundësi korrupsionit, sepse përgjithësisht këto janë gjykime pa palë kundërshtare, apo me mungesë të një pale, në pjesën dërmuese persona juridikë publikë.

Sot gjithashtu minimizohet mundësia e ankimeve në Gjykatën e Lartë për shkak të afatit njëmujor të ushtrimit të rekurseve, duke u përjashtuar efektivisht kontributi i Prokurorisë së Përgjithshme, KLD apo organeve shtetërore të kontrollit, për shkak të pamundësisë objektive të konstatimit prej tyre të shkeljeve brenda 1 muaji.

Ndërkohë si pasojë e monopolizimit të së drejtës së ushtrimit të rekurseve vetëm nga palët si në procesin penal ashtu edhe në atë civil, nesër edhe në atë administrativ, kontrolli i gjykatave nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë mbetet ngushtësisht një kontroll administrativ jo vetëm sepse nuk mund të reagojë ndaj vendimeve të kundërligjshme, por edhe kontroll joefektiv, sepse duke mbetur në fuqi vendimi që mendohet i kundërligjshëm nuk mund as të ndëshkohen autorët e shkeljeve.

Këtyre situatave u kemi dhënë përgjigje në projekt duke u njohur rekursi në mbrojtje të ligjit që ushtrohet nga Prokurori Përgjithshëm dhe nënkryetari i KLD-së për çështjet që konstatojnë në kontrollet e tyre në një afat 6-mujor nga marrja formë e prerë qoftë edhe në shkallë të parë.

Është e kuptueshme se nuk mund të pretendohet për përsosmëri. I vetmi pretendim është ballafaqimi i projekteve jo për të marrë flamurin njëra apo tjetra palë, por për të dalë kështu tek variantet më të mira dhe efektive.

Gazeta “Shqip”

Top Channel