Media dhe Mafia në Shqipëri

Drew Sullivan, është kryeredaktor i Organizatës për Raportimin e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (OCCRP). Ai është gazetar dhe specialist i zhvillimit të medies me bazë në Sarajevë, të Bosnje-Hercegovinës dhe në Uashington DC. Sullivan është themelues i Grupit LLC për zhvillimin e Gazetarisë, një grup novator lider në zhvillimin e medies në mbarë botën.

Drew ka punuar nga Azia në Evropë si një konsulent për IREX, Internews, Pace and News Media etj. Ai e ka nisur karrierën në media si gazetar investigativ, e me pas si redaktor i lajmeve, dhe se fundmi si menaxher për Associated Press në Nju Jork.

Një ndër themeluesit e Qendrës për Gazetari Hulumtuese (CIN) në Sarajevë, e para e këtij lloji e ngritur në Ballkan. CIN filloi punën në vitin 2004. Puna e kësaj Qendre fokusohet në krimin e organizuar dhe korrupsionin, e specifikisht tek efektet negative që ata kanë sjellë në jetën e qytetarëve të zakonshëm.

Qendra bashkëpunon me një numër të madh të medies botërore dhe ngjarjet e saj publikohen në formë të shkruar në Guardian, Time, Washington Post, e stacione televizive si ZDF, BBC. Puna e Drew Sullivan, me rëndësi të madhe në luftën antikorrupsion, është vlerësuar me të gjitha çmimet e rëndësishme që jepen për gazetarinë investigative.

Njëri prej emrave më të njohur për medien dhe mafien në Ballkan, ishte i ftuar ekskluziv i “Shqip” nga Rudina Xhunga, me mbështetjen e Zyrës së Marrëdhënieve me Publikun në Ambasadën Amerikane në Tiranë, për të ndarë, përvoje dhe një ftesë për gazetarinë investigative shqiptare.

Rudina Xhunga: Kam kënaqësinë t’ju prezantoj me Drew Sullivan, Kryeredaktor i Organizatës për Raportimin e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit.

Drew Sullivan: Faleminderit Rudina. Unë me shumë kënaqësi do të ndaj me ju çdo eksperiencë që kam për këto tema dhe është e rëndësishme që gjithkush në rajon të flasë për këtë çështje. Është shumë e rëndësishme gjithashtu të kuptohet sesi funksionon krimi i organizuar dhe korrupsioni.

Rudina Xhunga: Si shkuat ju te gazetaria, kur nuk i përkisnit asaj?

Drew Sullivan: Në fakt unë kam qenë inxhinier hapësinor dhe kam punuar për një projekt të veçantë për një kompani ndërkombëtare. Por gjithmonë më kanë pëlqyer shumë gazetat dhe më ka pëlqyer gjithmonë të lexoja shkrime për çfarë ndodhte. Kështu fillova të merrja mësime natën në Los Angelos dhe kam njohur shumë gazetarë investigativë më të cilët kam folur se si hetohet, si gjendet informacioni që askush tjetër nuk mund ta gjejë dhe mund të them se thjesht kam rashë në dashuri me artin e gjetjes së të vërtetës. Gazetari ishte si personazhi i Sherlock Holmes, i gatshëm të gjente informacione për gjithçka. Kështu që rashë në dashuri me këtë profesion. Studiova për master në gazetari dhe fillova të punoj për një gazetë e cila punonte për analizimin e të dhënave për raportime investigative. Më vonë fillova të punoj në Tennessee,  duke mbuluar pjesën se çfarë ndodhte në qytetin ku jetoja. Më pas iu ktheva gazetarisë investigative dhe punova për 10 vjet si gazetar investigativ në Shtetet e Bashkuara. Më pas erdha për dy javë në Bosnje për një projekt. E keni parasysh, shkrimet në Ballkan janë kryesisht për jetën dhe vdekjen ndërsa shkrimet në Amerikë janë për cilësinë e jetës. Kështu që shkrimet këtu mu dukën kaq interesante saqë qëndrova. Erdha për dy javë dhe u bënë 14 vjet tashmë duke jetuar aty, duke punuar për këtë profesion dhe është diçka që e shijoj shumë.

Rudina Xhunga: Cila është historia juaj me Bosnjën, çfarë do të thotë projekti juaj për Bosnjën?

Drew Sullivan: Në Bosnje kam filluar në vitin 2004 për një program që quhet Qendra për Raportimin Investigativ. Ishte një organizatë e vogël jofitimprurëse, rreth raportimit të krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe duke punuar për këtë projekt fillova të punoj edhe me gazetarë të tjerë të rajonit. Me një gazetar rumun, që quhet Paul Radu, filluam të shkëmbenim shkrime për atë çfarë ndodhte në vendet ku jetonim dhe kuptuam se ajo që ndodhte në Rumani ndodhte edhe në Bosnje, Mal të Zi, Serbi. Pra, kuptuam se krimi i organizuar edhe vërtetë rajonal, nuk ka lidhje fare me kombësinë. Mund të kesh serbë që punojnë me shqiptarë në Kosovë, mund të kesh serbë që punojnë me kroatë në Bosnje. Pra, edhe pse ka pasur luftëra midis tyre, krimi i organizuar mes tyre punon gjithsesi. Prandaj ne vendosëm që edhe gazetarët duhet të punojnë në të njëjtën mënyrë, duhet t’i kalojnë kufijtë dhe të punojnë tamam siç punon krimi i organizuar. Kështu që filluam një projekt bashkë dhe ky projekt mori një çmim ndërkombëtar për raportimin e historive të vështira. Ishte një punë mjaft e madhe që të gjenim njerëz të tjerë që mendonin si ne dhe gjithë kjo ndodhi në 2006. Sot, 8 vite pas ne jemi më shumë se 200 gazetarë që punojnë në të gjitha vendet e Ballkanit. Kemi filluar të punojmë edhe me gazetarë nga Amerika Latine sepse një pjesë e madhe e drogës që vjen në Evropë, vjen nga Amerika Latine. Prandaj, sot kemi filluar të punojmë edhe me gazetarë që të Azisë që mbulojnë këto çështje. Pra, ne po mundohemi të ndjekim të njëjtët rrugë që ndjek edhe krimi i organizuar.

Rudina Xhunga: Ju keni gazetarë shqiptarë në organizatën dhe projektet tuaja?

Drew Sullivan: Kemi pasur në të kaluarën gazetarë shqiptarë por nuk ka funksionuar dhe nuk e di pse. Në fakt duhet të them që nuk kemi pasur mjaftueshëm por gazetarët shqiptarë nuk janë aq të pranishëm në takimet ndërkombëtare apo rrjetet ndërkombëtare aq sa janë gazetarët e tjerë. Nuk e di pse ndodh kjo. Duket sikur gazetarët shqiptarë nuk duan të përfshihen si gazetarët e tjerë të rajonit. Ka disa por nuk ka mjaftueshëm pasi duhen duzina gazetarësh që të punojnë në mënyrë sistematike me kolegët e tyre në vende të tjera.

Rudina Xhunga: Ju u takuat me disa gazetarë shqiptare. A i ftuat ata të punojnë me ju?

Drew Sullivan: Mendoj se këtu ka gazetarë shumë të mirë me të cilët mund të punohej por ka nevojë për një lloj kulture për të punuar bashkë dhe unë nuk e shoh ende këtë në Shqipëri. Krimi dhe korrupsioni janë industri globale, ndoshta është industria e parë globale dhe bota po bëhet kaq komplekse me zhvillimin e teknologjisë, me mënyrat e reja të bërit gazetari dhe nëse nuk përfshihesh në rrymën qendrore, nëse nuk je i integruar në mënyrën sesi bëhet gazetaria atëherë nuk mund të bësh atë që duhet. Unë mendoj se gazetarët shqiptarë duhet të inkurajohen për t’u bërë pjesë e kësaj rryme ndërkombëtare, për t’u përfshirë në atë çfarë po ndodh dhe mund të mësojnë shumë. Unë vetë kam mësuar shumë. Unë kam shkuar për shembull në Taxhikistan, kam takuar gazetarë atje, dhe po mësoj sesi funksionojnë gjërat atje, po mësoj se çfarë bëjnë ata për të përballuar problemet me të cilat hasen. Pra, është edhe një eksperiencë shumë e mirë e të mësuarit.

Rudina Xhunga: Ndoshta, një prej arsyeve që gazetarët shqiptarë nuk përfshihen, nuk marrin pjesë në konferenca ndërkombëtare, është mungesa e fondeve.

Drew Sullivan: Absolutisht që ka shumë mundësi për te gjetur fonde. Ekziston, për shembull, një rrjet ndërkombëtar i takimeve të gazetarëve. Ky rrjet jep edhe bursa për gazetarët dhe kjo vlen për shumë se takimet ndërkombëtare. Domethënë, gjithmonë jepen mundësi financimi, por puna është që gazetarët duhet të informohen dhe të aplikojnë. Ndoshta në fakt këto janë gjëra që mund të inkurajojnë gazetarët që t’i kërkojnë vetë disa nga këto mundësi, sepse e vërteta është që mundësitë ekzistojnë. Një tjetër gjë është që këtu ka ambasada që i ndihmojnë gazetarët, që mund të financojnë udhëtimet nëse ata arrijnë të justifikojnë shpenzimet e tyre. Për shembull, Ambasada Amerikane e bën këtë në shumë raste. Ajo ndihmon shumë në projekte të tilla. Ardhja ime këtu mbështetet gjithashtu prej saj. Ka organizata edhe brenda vendit që mund të financojnë. Ka gjithashtu shumë programe për zhvillimin e medies në Shqipëri dhe këto programe duhet të inkurajohen që të ndihmojnë gazetarët e Shqipërisë të dalin nga Shqipëria dhe të shohin se çfarë ndodh jashtë saj.

Rudina Xhunga: A keni ju një ftese,  sot në Shqip në Top Channel? Për gazetarët e rinj idealistë, gazetarët në kërkim të motivit, gazetarët në kërkim të një pune investiguese pa kushte, pa çmime.

Drew Sullivan: Atëherë, unë do të them këtë. Nëse ata duan të punojnë me dikë në nivel ndërkombëtar, ne jemi gati të punojmë me ta. Unë e thashë, kam 250 gazetarë në të gjithë botën me të cilët punoj. Kështu që nga këndvështrimi personal unë zotohem që t’i ndihmoj dhe i inkurajoj. Them se bota po ndryshon shumë shpejt, bota është shumë komplekse tashmë, bizneset ndërkombëtare janë shumë komplekse. Nëse je një gazetar i ri, duhet të dish në radhë të parë sesi funksionojnë gjërat. Përndryshe do mbetesh prapa. Prandaj, nëse do të mësosh sesi funksionon bota duhet të dalësh, duhet të përfshihesh, duhet të takohesh me njerëz në pjesë të tjera të botës që mund të të ndihmojnë dhe tregojnë se çfarë ndodh në vendet e tyre. Kjo është mënyra sesi mund të mësosh pra, të flasësh me gazetarë të tjerë. Unë flas me dyqind e ca gazetarë në të gjithë botën dhe më tregojnë gjëra të mrekullueshme dhe kështu mësoj edhe unë vet prej tyre.

Rudina Xhunga: Nëse nuk ka gazetarë nga Shqipëria që janë në rrjetin e gazetarëve raportues, kjo do të thotë që mungojnë edhe të dhëna nga Shqipëria për krimin e organizuar dhe mafien.

Drew Sullivan: Është e vërtetë. Shqipëria është një nga vendet problematike në rajon sepse nuk kemi shumë informacion dhe nuk kuptojmë shumë mirë se çfarë lidhjesh ka brenda përbrenda Shqipërisë. Ne po punojmë për disa shkrime për lordët serbë dhe bullgarë të drogës, lidhjet e tyre me politikën dhe kur vjen puna tek Shqipëria ne ngecim pak. Pra, këto lidhje ekzistojnë gjithë kohës por ne nuk kemi informacione. Nëse sheh vendet fqinje si Mali i Zi, ky shtet është shumë i përfshirë në krimin e organizuar, Bosnja sigurisht ka probleme por këto njihen më mirë, sepse ne kemi njerëz që punojnë sistematikisht, që gërmojnë dhe gjejnë informacione në këto vende. Ndërsa në Shqipëri nuk ekziston kjo punë konsistente dhe nëse nuk ekziston kjo punë, nuk mund të gjesh informacione.

Rudina Xhunga: Po në Kosovë, a ka gazetarë shqiptarë të Kosovës që raportojnë për ju? A keni ju informacione për  rrjetet kriminale në Kosovë?

Drew Sullivan: Jo, nuk kemi shume. Ne punojmë në fakt me gazetarë kosovarë por Shqipëria dhe Kosova përballen me probleme të ngjashme. Është shumë e vështirë të raportosh në vende të vogla ku të gjithë njihen me njeri-tjetrin dhe këto lloj rrjetesh kriminale shkojnë përtej politikës, policisë. Ndonjëherë nuk është e sigurt për gazetarët që të raportojnë dhe ata qëllimisht i qëndrojnë larg disa temave. Ne kemi raportuar për krimin e organizuar në Rusi, Ukrainë dhe në disa prej vendeve më të vështira në botë dhe asnjëherë një gazetar i yni nuk ka humbur jetën dhe nuk ka pasur probleme serioze. Çështja është se raportimi duhet bërë në mënyrën e duhur. Diçka e rëndësishme është që duhet të shikosh si funksionon media në këtë pjesë të botës. Nëse je, për shembull, një gazetar i ri që punon për një organizatë mediesh që ka lidhje politike apo edhe qoftë lidhje me krimin e organizuar nuk ke ndonjë stimul të madh që t’i hysh këtyre temave dhe kjo është shumë e vështirë, sepse shpesh mund të penalizohesh thjesht pse iu fute këtyre temave, mund të vësh jetën në rrezik, mund t’i ngresh nervat kryeredaktorit, mund të mos marrësh shumë pará, sepse zakonisht shkrimet investigative kërkojnë goxha kohë. Kështu që, në vend që të kesh stimuj, dekurajohesh dhe besoj kjo është ajo që dekurajon shumë gazetarë të rinj. Në disa vende, si Rumania për shembull, ku 50% e medies është në pronësi të krimit të organizuar dhe politikanëve të korruptuar, është një numër shumë i madh dhe këtu po flas për mediet më të mëdha. Pra, nuk ka ndonjë motiv shumë të madh për gazetarët e rinj, aq sa të shkatërrojnë karrierat e tyre duke iu futur këtyre temave dhe Shqipëria në veçanti ka lidhje dhe ngjashmëri shumë të forta me vendet fqinje. Shumica e medieve janë të lidhura me parti politike apo me atë që ne e quajmë shtypi i vanitetit pra, organizata që thjesht duan të nxjerrin në media emrin e tyre dhe kaq. Dhe ky është një problem i madh. Ajo çfarë duhet, ajo çfarë mungon, është një media vërtetë e pavarur që të thotë të vërtetën pa u shqetësuar për pasojat.

Rudina Xhunga: Epo, kjo është një pyetje e madhe. Një gazetar i ri, dhe unë në fakt flas gjithmonë për gazetarët e rinj, për shqiptarët e rinj, me besimin e madh që është në duart e tyre mundësia për të bërë Shqipërinë, Kosovën, Ballkanin, për një gazetar të ri, kush do të ishte motivi për të bërë gazetari investigative? Në rast se, sado që të investigonte, pavarësisht se nuk i përket një medie të blerë nga krimi i organizuar apo nga mafia, i përket një vendi ku drejtësia nuk do ta çonte asgjëkund investigimin e tij. Atëherë pse duhet të vazhdojë?

Drew Sullivan: Është diçka që duhet bërë nëse do që të jesh gazetar dhe puna është që duhet të tregosh të vërtetën. Duhet gjetur një mënyrë, duhet gjetur një rrugë të thuash të vërtetën edhe nëse punon për një media të zotëruar nga krimi i organizuar apo korrupsioni. Nuk mund ta gënjesh kurrë publikun, kjo është gjëja më e keqe që mund të bëjë një gazetar. Prandaj, duhet gjetur një rrugë. Gjithmonë gjendet rruga. Nëse je gazetar i ri duhet ta shohësh veten në pasqyrë dhe të pyesësh pse po e bëj këtë, pse jam gazetar?! Dhe nëse bëhesh gazetar dhe shkruan atë që të thonë, atëherë ky nuk është profesioni. Prandaj, duhet të gjesh një rrugë për ta bërë këtë gjë. Unë mendoj se është diçka që mund të bëhet. Është një problem i zgjidhur në shumë vende të tjera prandaj unë i inkurajoj fort gazetarët e rinj. Nëse vërtetë u intereson kjo gjë, unë sigurisht që jam i gatshëm që t’i ndihmoj dhe besoj se edhe ju jeni e gatshme që t’i ndihmoni.

Rudina Xhunga: Po, kam gjithë dëshirën të përfshihem në projekte të tilla që i shërbejnë daljes nga tranzicioni. Por, si media mund t’ia dali të luftojë korrupsionin?

Drew Sullivan: Puna jonë është që t’i tregojmë publikut se çfarë ndodh në të vërtetë. Por ajo çfarë është më e rëndësishme është që ne jemi një lloj syri vëzhgues i qeverisë, ne jemi pushteti i katërt, ne jemi i vetmi instrument që ekziston për të parë në mënyrë të pavarur se çfarë bën qeveria, a po e bën qeveria punën siç duhet, a po iu shërben njerëzve. Dhe një nga problemet është se ka shumë pak pritshmëri nga publiku pra, publiku nuk është se pret ndonjë gjë të madhe nga media. Jemi ne që duhet t’i ngremë pritshmëritë e publikut, që publiku të presë më shumë nga media, që publiku të kërkojë me forcë të vërtetën dhe nëse funksionon, nëse gjithkush bën punën e vet atëherë, për pasojë, media do jetë në gjendje të tregojë atë që askush tjetër nuk mund ta bëjë. Ju jeni në gjendje të ndizni një dritë të madhe për të vënë nën shënjestër, çfarë ndodh me krimin, korrupsionin. Nëse unë të them, për shembull, se çfarë bëjnë disa politikanë në Shqipëri, mënyrën se si i bëjnë paratë në çdo hap, besoj se të gjithë njerëzit në këtë vend do të acaroheshin dhe do të dilnin në rrugë e ndoshta do t’i mbysnin. Njerëzit do të ishin kaq të acaruar e të nevrikosur, nëse ata do të kuptonin vërtetë se çfarë bëhet.  Unë besoj që edhe vetë njerëzit do të kërkojnë ndryshime domethënëse nëse shikojnë se çfarë ndodh.

Rudina Xhunga: Mbetemi një moment tek njerëzit sepse do doja të flisja, duke krahasuar shikuesit e mi në Shqipëri, shikuesit dhe lexuesit tuaj në Bosnje apo në Rumani apo vende të tjera të Ballkanit. Herë pas here jam në kontakt me gazetarë që mendojnë se publiku shqiptar është indiferent, atij nuk i bëhet vonë për korrupsionin, përkundrazi, atij i duket si një arritje. Po me boshnjakët, rumunët ose bullgarët? A ndodh edhe me ata kështu?

Drew Sullivan: Të njëjtat probleme kemi pasur edhe ne në të kaluarën. Besoj se ajo çfarë publiku mendon është e tipit, dakord ka korrupsion por çfarë të bëj unë. Sigurisht që njerëzve nuk u pëlqen korrupsioni, e urrejnë atë por u duket sikur nuk mund të bëjnë asgjë, sikur nuk kanë asgjë në dorë. Kështu që mendoj se ajo çfarë mund të bëjmë ne si gazetarë, është që ta kemi ne atë acarim, atë zemërim dhe të jemi ne ata që ta trajnojmë publikun që të kenë të njëjtin qëndrim si ne. I duhet thënë publikut që nuk ka asgjë të keqe të dalësh në rrugë, të nxehesh, të përpiqesh ta ndryshosh diçka, sepse ka popuj të tjerë që e bëjnë këtë. Pra, publiku duhet të ketë pritshmëri më të mëdha dhe ne duhet t’ia rrisim pritshmërinë publikut. Publiku duhet të presë që një politikan të jetë i ndershëm, që media të thotë të vërtetën, që media të jetë e pavarur dhe e vetmja mënyrë që ne mund ta bëjmë këtë është që ta bëjmë punën tonë, që ne të kemi qëndrimin tonë. Njerëzit shpesh herë nuk e vrasin mendjen sepse gazetarët, në radhë të parë, nuk e vrasin mendjen. Pra, nëse gazetari nuk e vret mendjen atëherë pse publiku?! Ne jemi ata që përfaqësojnë publikun prandaj duhet të fillojmë të jemi ne ata që të shqetësohemi, të jemi më agresivë në atë që bëjmë.

Rudina Xhunga: Dëgjoj herë pas here gazetarë, dhe ata nuk janë vetëm shqiptarë, janë shqiptarë të Shqipërisë, të Kosovës, të Maqedonisë, gazetarë të tjerë të Ballkanit që thonë që janë elitarë dhe që nuk kuptohen nga populli i tyre.  

Drew Sullivan: E kemi këtë problem sidomos në ish vendet jugosllave. Gazetarët janë intelektualë, janë pjesë e një dialogu të nivelit të lartë me qeverinë ndërsa publiku është fshatar, domethënë ky është qëndrimi i vërtetë shumë gazetarëve dhe ma kanë thënë madje me fraza të tilla si njerëzit këtu nuk ia kanë idenë, janë të paedukuar. Por nëse njerëzit janë injorantë, faji është yni, nëse njerëzit nuk e dinë se çfarë ndodh, faji përsëri është i yni. Ne jemi ata që nuk bëjmë punën siç duhet. Unë për vete e shoh veten si pjesë të publikut, unë si gazetar nuk mendoj që kam ndonjë aftësi apo kompetencë të veçantë, unë nuk kam ndonjë fuqi të jashtëzakonshme të shkoj të flas me presidentin. Unë e shoh veten çdo herë si një përfaqësues të publikut dhe unë bëj gjithçka që duhet të bëjë një anëtar i publikut. Diferenca është se unë e bëj këtë punë 12 orë në ditë ndërsa publiku tjetër është gjithë ditën i zënë duke punuar.  Në fakt, në momentin që ne mendojmë se jemi më të mirë se publiku, atëherë ne humbasim aftësinë apo modestinë tonë për t’i parë gjërat me sytë e publikut. Ka një moment në korrupsion, ku njeriu harron sesi janë gjërat në të vërtetë dhe unë këtë e shoh tek politikanët, kur i intervistoj ata. Ato e pranojnë hapur korrupsionin, sepse e kanë bërë për kaq kohë sa e harrojnë fare që po flasin për korrupsion dhe ne si gazetarë ndonjëherë vuajmë nga kjo gjë pasi ne e dimë se çfarë ndodh dhe fillojmë të injorojmë gjërat e vogla, të mos i përfillim ato. Besoj se duhet ta ndryshojmë këtë gjë, ne duhet të jemi vazhdimisht të lidhur me publikun dhe t’i shohim gjërat pikërisht nga syri i publikut dhe besoj kjo do të na ndihmojë edhe të na mbrojë në një farë mënyre. Por nuk besoj se gazetarët janë specialë. Ne jemi pjesë e njerëzve dhe duhet ta lëmë mënjanë këtë arrogancë, sepse kjo na pengon të tregojmë të vërtetën.

Rudina Xhunga: Ju e doni publikun tuaj, njerëzit të cilëve i drejtoheni?! Ju i njihni, i pëlqeni, dëshironi t’i ndryshoni jetën atyre?

Drew Sullivan: Unë besoj qe jam pak ndryshe nga disa njerëz. Unë e shoh punën time si një shërbyes i publikut, unë jam si një polic që i shërben popullit duke kapur kriminelët. Unë i shërbej publikut duke i treguar atyre se çfarë ndodh dhe është një nder dhe përgjegjësi e madhe. Unë ndjehem i nderuar që publiku pranon që unë ta bëj këtë punë. Nëse dikush më merr në telefon dhe më thotë se ka një problem, unë flas me të, mundohem të kuptoj se çfarë po ndodh, mundohem të kuptoj cili është problemi dhe mundohem t’i referoj vendin e duhur apo ta shoh vetë apo t’ia caktoj një gazetari. Besoj që ne jemi burimi i fundit. Gjykatat nuk funksionojnë, politikanët po ashtu nuk dënohen nga gjykatat, krimi i organizuar mund të vijë dhe të të bëjë ç’të dojë, mund t’i shfrytëzojë njerëzit, mund t’i nxjerrë nga biznesi i tyre, mund të shkatërrojnë jetën e njerëzve të zakonshëm dhe nuk ka gjykatë që t’i fusë në burg këta njerëz. Prandaj puna jonë është të jemi aty, të jemi ai burimi i fundit i njerëzve të zakonshëm, burimi i fundit ku njerëzit të shkojnë dhe t’i dëgjojnë dhe besoj se kjo është një përgjegjësi shumë e madhe dhe nëse ne e bëjmë këtë punë mirë, atëherë publiku na jep fuqi, nëse publiku thotë shumë mirë atëherë ne do të jemi pas jush dhe do t’ju mbështesim.  

Rudina Xhunga: Dhe ndalojmë në Shqipëri. Çfarë informacionesh keni për mafien shqiptare?

Drew Sullivan: Mafia shqiptare është një ndër aktoret kryesore ndërkombëtare. Nuk operon gjithmonë brendapërbrenda Shqipërisë, kryesisht operon jashtë Shqipërisë, dhe megjithëse paraja shpesh herë pastrohet ose investohet në Shqipëri, ku shihen shumë ndërtesa të mira këtu në Shqipëri, mafia shqiptare është shumë aktive në nivel ndërkombëtar. Ndërsa në rajon, ka disa grupe të caktuara dhe një prej tyre është mafia kosovare. Janë rreth pesë familje që operojnë së bashku, ndoshta më saktë dy grupe, që janë vëllezërit Osmani, të cilët operojnë në vende të ndryshme jashtë Shqipërisë, Naser Kelmendi gjithashtu, besoj që shumë ia kanë dëgjuar emrin. Ai  është i arrestuar dhe besoj se do të akuzohet shumë shpejt. Por siç ndodh shpesh, rrjeti gjithsesi vazhdon sepse mafia shqiptare e ka aftësinë që të vazhdojë aktivitetin e saj edhe nëse humbet drejtuesit e saj. Ajo çfarë dimë për mafien shqiptare është se ka aftësi shumë të mira për t’u lidhur me diasporën shqiptare në botë. Mafia shqiptare është shumë e lidhur me Italinë, me atë çfarë ndodh në Belgjikë, Londër dhe vendet e tjera. Në fakt, edhe policia e pranon se është mafia shqiptare ajo që kontrollon prostitucionin, drogën, shfrytëzimin e njerëzve, vrasjet në vende si Londra, Belgjika etj. Madje, mafia shqiptare ka mënjanuar edhe shumë grupe të tjera mafioze në Londër. Nuk po them që kontrollon të gjithë tregun por një pjesë të madhe të tregut të këtyre krimeve. Ka shumë njerëz në këtë rrjet që e ushqejnë këtë sistem dhe mafia shqiptare është unike, mafia shqiptare është e përfshirë në marrjen e drogës direkt nga burimi si Kirgistani, Afganistani, deri në destinacionin përfundimtar. Është një biznes shumë fitimprurës. Mund të blesh një kilogramë heroinë në Afganistan për rreth 800 dollarë dhe çmimi rritet pastaj deri në 2 mijë apo 3 mijë dollarë, ndoshta edhe më shumë. Kështu që mendoni, është një fitim shumë i madh nga trafikimi i drogës. Mafia shqiptare është shumë efikase dhe janë duke gjetur vende të ndryshme të Evropës, ku kanë rrugët e tyre të shpërndarjes. Sigurisht që ju nuk mund ta shihni këtë në Shqipëri, por po të shohësh se sa shqiptarë punojnë jashtë shtetit, sa pará dërgojnë ata në Shqipëri, atëherë do shihni që është një shumë substanciale dhe kjo është një nga arsyet, pse shumë shqiptarë mund të jenë indiferentë ndaj mafies, madje mund ta shohin edhe si diçka pozitive për vendin. Po të shihni, për shembull, shumë shqiptarë në vende të ndryshme të Evropës, janë në burgje. Prandaj është shumë e kuptueshme që mafia shqiptare është një forcë e konsiderueshme. Po të doni mund t’ju përshkruaj pak edhe strukturën e mafies shqiptare dhe çfarë i bën ata kaq të fuqishëm.

Rudina Xhunga: Po, patjetër. Në Shqipëri njerëzit i njohin pjesëzat, që ju përmendni,  por të shpërndara, pa bërë, ose dashur të bëjnë dot  mozaikun.

Drew Sullivan: Atëherë, unë po ju tregoj sesi funksionon i gjithë cikli i mafies. Çfarë i duhet një grupi mafioz? I duhen disa gjëra. U duhet diçka nga e cila të përfitojnë, u duhet një vend ku të jenë të sigurt, dhe u duhet një vend për t’i pastruar paratë e tyre, nga pará të paligjshme në pará të ligjshme. Ajo çfarë shihet zakonisht është përfshirje e mafies në trafikimin e drogës, i fitojnë paratë jashtë dhe i investojnë në Shqipëri, pasi e dinë që këtu ka shumë pak gjasa që t’i arrestojë dikush, apo që dikush t’i konfiskojë paratë e tyre. Po ta bësh këtë gjë në Londër, Shtetet e Bashkuara apo Evropë, ka ligje shumë të mira konfiskimi dhe politika shumë të mira. Pra, atje është shumë e vështirë.

Rudina Xhunga: Domethënë, paratë e tyre janë këtu.

Drew Sullivan: Po, pjesa më e madhe e parave vijnë këtu. Sigurisht, jo të gjitha sepse ato edhe i qarkullojnë në vende të ndryshme të botës për të mbajtur rrjetet e tyre por zakonisht paratë i investojnë në vendin e tyre, pasi ky është vendi që njohin më mirë, ku kanë dashur gjithmonë të kenë një hotel të mirë në Tiranë, apo një vilë shumë të bukur në Vlorë. Prandaj, shihet dhe është e dukshme që këto pará kthehen, pasi pastrohen sigurisht dhe këto pará mjaftojnë për gjithë jetën. Atëherë, atë çfarë duhet të shohë publiku shqiptar është se Shqipëria është bërë si një vend i sigurt, si një parajsë e sigurt për mafiozët duke i dhënë pará policisë apo duke u bërë të paprekshëm, duke investuar shumë në partitë politike, duke investuar shumë në polici, duke investuar shumë në kompani private sigurimi, të cilat marrin në punë shpesh herë ish policë.  Ky është një problem shumë i madh sepse influencon shumë në politikën e vendit, i bën gjërat më të vështira për të zbatuar ligjin. Kur ke biznese me miliarda parash, politikanët i shohin këto pará si mundësi, madje iu sulen atyre, për të mbajtur partitë e tyre politike. Në Serbi sigurisht që ndodh e njëjta gjë, por paratë pastrohen përmes oligarkëve që jetojnë aty. Miroslav Mishkovic, për shembull, është akuzuar tani për pastrim parash por ai ka një dekadë të tërë që e bën këtë gjë, përpara ka pasur pastrim parash për Sllobodan Miloshevic. Nga njëra anë kemi paratë dhe nga ana tjetër kemi drogën dhe pikërisht aty ku janë paratë, është edhe rreziku. Sigurisht që droga është një biznes shumë fitimprurës, janë miliarda e miliarda dollarë që vijnë në këtë rajon dhe një pjesë e mirë e tyre shkon në investime të ligjshme, një pjesë në investime të paligjshme dhe një pjesë në politikë. Ky është sistemi i ngritur në vite, prej të cilit vështirë se del dot.

Rudina Xhunga: A kanë lidhje me njeri-tjetrin emrat e rëndësishëm të krimit të organizuar në rajon? Për shembull, a kanë ata takime mes tyre? A kanë marrëveshje, marrëdhënie, ndarje territoresh?

Drew Sullivan: Absolutisht që po. Si gazetar, unë njoh çdo gazetar në të gjithë rajonin që punon në profilin tim. Mafiozet sigurisht që e njohin njeri-tjetrin në vendin e tyre. Figurat e krimit të organizuar bashkëpunojnë me njeri-tjetrin gjatë gjithë kohës. Ne dimë, sipas burimeve tona, që në vitin 2007 ka pasur një takim rajonal të figurave të krimit të organizuar ku kanë qenë vëllezërit Osmani, Naser Kelmendi, një mafioz nga Mali i Zi dhe ndoshta emra që mund të mos i keni dëgjuar kurrë por që janë lordë të nivelit të lartë, njerëz të cilët ndoshta nuk e prekin kurrë me dorën e vet drogën, por që jetojnë si biznesmenë shumë të pasur dhe që janë në të vërtetë të përfshirë në trafikun e drogës. Pra, të gjithë janë takuar në vitin 2007 dhe bënë një lloj marrëveshje, të themi, për trafikimin e drogës në rajon dhe bashkëpunimin mes tyre. Ata krijuan një sistem shumë të mirë, një sistem që ende vazhdon të funksionojë dhe që tregon se vazhdojnë të komunikojnë me njeri-tjetrin. Ajo çfarë vendosën është se cila drogë shkon në cilin vend të Evropës. Sigurisht që ky lloj bashkëpunimi ka bërë fitimprurës gjithë sistemin, po bëjnë shumë pará dhe po të bëjmë një krahasim me Meksikën, për shembull, po ta marrim për frymë, ndoshta kemi po aq  drogë në këtë rajon, aq sa ka edhe në Meksikë.

Rudina Xhunga: Por nuk ka të njëjtën dhunë…

Drew Sullivan: Ka të njëjtat probleme, thjesht nuk i dimë. Në Meksikë kanë dalë problemet pikërisht për shkak të dhunës, ndërsa këtu nuk kanë dalë tamam. Më lër të jap një shembull. Në Meksikë, shuma e parave të harxhuara nga qeveria është 10 me 1, që do të thotë se rrjeti i drogës mbulon 1 të 10-ën e shpenzimeve të qeverisë. Madje, qeveria meksikane nuk kontrollon një pjesë të madhe të Meksikës. Pjesën më të madhe të Meksikës e kontrollojnë pikërisht trafikantët e drogës. Tani, po të shohim Ballkanin, ky raport në Malin e Zi, për shembull, është 1 me 1 pra, qeveria malazeze bën po aq pará sa bëjnë edhe trafikantët e drogës. Domethënë, në Meksikë ishte 10 me 1 ndërsa në Mal të Zi 1 me 1. Në  Kosovë është një situatë shumë e ngjashme. Ndoshta raporti është 10 me 1 ose 5 me 1, Serbia është 10 me 1, Bosnja është 20 me 1.

Rudina Xhunga: Për ne në Shqipëri nuk ka shifra…

Drew Sullivan: Askush nuk e di dhe ky është problemi. Misteri qëndron tek fakti që gazetarët nuk mbulojnë ato që duhet të mbulojnë. Ne të gjitha këto informacione që i kemi për Serbinë, Malin e Zi, sigurisht që kanë qenë shumë të vështira për t’u gjetur por janë gjetur nga gazetarët e këtyre vendeve duke gjurmuar aktivitetet e kompanive jashtë vendeve, deri në Panama, për të parë se çfarë pronash ka secila kompani. Sigurisht që ka qenë një punë e jashtëzakonshme derisa të arrinim aty ku ta kuptonim të vërtetën. Ndërsa në Shqipëri nuk është bërë ende kjo punë, ka vetëm pak gazetarë që punojnë për këto çështje, për këto tema dhe në fakt nuk është se ndajnë shumë informacion me kolegët e tyre me vendet e tjera të rajonit. Prandaj nuk dimë shumë. Diçka tjetër është se grupet e organizuara kriminale shqiptare kanë një lloj strukture klanore dhe brenda këtyre klaneve ka kode heshtjeje që janë shumë të forta dhe njerëzit nuk flasin shumë për to. Si pasojë, ndryshe nga bandat italiane të cilët nuk janë më klane familjare, por fisnore, sepse përfshijnë shumë familje, në Itali nuk ke të njëjtën besnikëri mes grupeve kriminale, siç ndodh në Shqipëri. Për shembull, bandat kriminale shqiptare kanë ende shumë lidhje fisnore apo lidhje në bazë fshatrash, ku nëse flet nuk vritesh vetëm ti, por edhe anëtarët e tjerë të familjes. Kështu që e bën shumë më të vështirë dhe prandaj në Shqipëri janë më të heshtur. Madje edhe gjuha shqipe është më e vështirë për t’u kuptuar nga vendet e tjera. Edhe policia ka probleme në shumë vende të Evropës për të kuptuar bandat shqiptare dhe nuk gjejnë dot njerëzit e duhur që të ndërveprojnë me bandat shqiptare. Shumë nga këta kriminelë, vijnë nga qyteza të vogla të Shqipërisë që shkojnë në vende të ndryshme të botës dhe nuk janë shumë të hapur në vendet ku shkojnë, bëjnë një lloj jete si në fshat me pak fjalë.

Rudina Xhunga: Gazetarët shqiptarë, përsëri do të doja të flisja për ta…

Drew Sullivan: Krimi i organizuar duhet të krijojë një imazh për mënyrën sesi i ka bërë paratë dhe zakonisht shiten si biznesmenë të zotë, por po të ndjekësh një biznes, mund t’i gjurmosh aktivitetet e të gjitha bizneseve, mund të shohësh të gjitha lidhjet me aktivitetet kriminale. Nëse gazetari nuk i ka këto aftësi dhe nuk ka dëshirën për ta bërë këtë gjë, sigurisht që nuk ka për ta pasur kurrë. Plus që kjo është një punë shumë e vështirë, duhet të gjurmosh dhe mbledhësh pjesëza nga informacione publike atë çfarë ndodh, kush është i lidhur me kë, sigurisht që duhet të flasësh me policinë, të flasësh me persona të krimit të organizuar, duhet të flasësh me gazetarë të tjerë për të kuptuar gjërat. Sigurisht që duhet të kesh një lloj devotshmërie dhe dashuri për këto çështje, duhen vite e vite të tëra të punosh për investigimin e  krimit të organizuar. Është si një lloj arti, si arti i Sherlock Holmes. Nuk ke për t’i marrë përgjigjet e këtyre pyetjeve direkt. Ajo që duhet të bësh është, ashtu siç e thatë edhe ju më herët, të mbledhësh pjesëzat dhe të formosh mozaikun dhe ajo që duhet të gjurmosh, janë paratë, kjo është edhe shprehja që përdorin gazetarët investigativë: ndiq paranë. Duhet të shohësh pak nga pak çfarë biznesesh kanë, çfarë pasuri të patundshme kanë, çfarë kredish kanë marrë nga bankat, cilët janë partnerët e tyre të biznesit, me çfarë merren ato dhe i mbledh të gjitha këto së bashku. Pastaj sheh asetet që kanë. Marrim një shembull. Ta zëmë se, le të themi, një shkollë e shtrenjtë në Londër kushton 6 mijë dollarë. E ke këtë informacion si fillim. Di gjithashtu se është shpenzuar 6 mijë dollarë për të blerë një shtëpi, për shembull, apo ka bërë një numër të caktuar udhëtimesh. Pra, mund të bësh një përllogaritje të të gjitha parave të shpenzuara, sa pará kanë qarkulluar për familjen dhe këtë mund ta krahasosh me burimet legjitime, pasi mund të kenë 1 mijë apo 2 mijë të ardhura në muaj. Duhet folur me gazetarë të tjerë që mund të japin informacionet e tyre dhe ajo që mund të kuptosh se nëse i dërgojnë fëmijët në Londër mund edhe të kenë ndonjë kompani biznesi atje, mund të kenë një pronë të patundshme në Londër, mund të kenë një avokat apo dhe shumë asete të tjera. Mund të shohësh sepse mund t’i bëjnë pushimet në Gjenevë për shembull, mund të shkosh në Gjenevë dhe të zbulosh që atje kanë apartamente të tëra. Pra, të gjitha këto informacione duhen bërë bashkë, të gjitha bizneset, asetet e tyre sepse askush nuk mund të shpenzojë kaq shumë pará nëse nuk ka biznese të hapura, nëse nuk i ka këto struktura. Për ndryshe, duhet t’i fshehësh këto pará dhe mënyra që i fshehin paratë është se shpesh herë ngrenë kompani jashtë vendit, hedhin paratë aty dhe më pas janë kompanitë që paguajnë. Por rrugët gjenden për të parë sesi janë të lidhura këto kompani jashtë vendit. Pra, kështu mblidhen të gjitha copëzat e mozaikut.

Rudina Xhunga: Atëherë, për ta përmbledhur, e para unë, si gazetare që do bëj këtë gjë me çfarë parash do e bëj, sepse më duhen shumë pará për të investiguar. E dyta, pse duhet ta bëj?

Drew Sullivan: E para, besoj, që duhet të bëni është se duhet të mësosh disa aftësi biznesi kështu që duhet të mësohesh se cilat janë rekordet publike për informacionet e bizneseve, pasi edhe bizneset janë si personat, bizneset kanë një certifikatë lindje, martohen apo divorcohen, bashkohen, ndahen, si kompani dhe në fund vdesin. Ka rregullore të caktuara pasi edhe për t’i dhënë makinës duhet të marrësh patentë. Edhe për biznesin duhet të marrësh një licencë. Pra, po t’i kesh të gjitha këto informacione mund të shohësh kush është i përfshirë në biznes, ku operon, cilat janë adresat dhe ka burime për të gjetur këto informacione. Ne, për shembull, botojmë një manual që quhet “Ndiq paranë” të cilën e botojmë online dhe ku gazetarët mund të gjejnë mënyrat se si të kërkojnë informacione për bizneset. Kemi një faqe interneti gjithashtu që quhet Investigative Dashboard ku mund të shohësh se një biznes, për shembull, mund të mos jetë shqiptar por diku tjetër në botë dhe nëse je gazetar apo një punonjës i shoqërisë civile, mund të kontaktosh me këtë faqe interneti dhe të gjesh informacion për një biznes të caktuar. Pastaj, siç thashë, mund të marrësh pjesë në këto konferencat, trajnimet ku njerëzit flasin për këto gjëra. Kjo është mënyra sesi mund të mësosh. Pra, nuk është një proces i vogël, është një proces që zgjat gjithë jetën në fakt. Do doja të kisha një përgjigje të lehtë për pyetjet tuaja por nuk ka, duhet thjesht shumë punë. Në fund të fundit kjo është ajo që duhet bërë në Shqipëri, duhen disa njerëz që ta bëjnë këtë punë, që ta lidhin Shqipërinë me pjesën tjetër të botës dhe nëse do të bëhet do të shihni që do të keni shumë shkrime, do të kuptoni se cilat janë vërtetë lidhjet me krimin e organizuar dhe gjëja e mirë është që shumë nga kriminelët që merren me këto punë nuk janë gjithmonë të kujdesshëm, edhe ato bëjnë gabime në punën e tyre dhe ne pikërisht këto gabime duhet të shfrytëzojmë për të identifikuar njerëzit dhe punën e tyre.

Rudina Xhunga: Dhe nëse gazetarët e bëjnë, është drejtësia që nuk e vazhdon…

Drew Sullivan: Shqipëria e ka këtë problem siç e kanë edhe vende të tjera të rajonit. Figurat e krimit të organizuar shpesh herë nuk ndiqen penalisht derisa të bëhen armiq të qeverisë pra, shumica e ndjekjeve penale është mbi baza politike dhe prandaj nuk para ndodh që të akuzohen politikanët ose edhe nëse bëhet, nuk bëhet në mënyrë efikase. Për shembull, në Bosnje nga 26 politikanë të korruptuar ka ndodhur një akuzim i një personi madje, personi që u akuzua,  iu tregua një natë përpara, që do akuzohej dhe ai u largua nga vendi. Situata këtu më kujton sigurisht situatën në Amerikën e viteve 1930 ku ishte një situatë ku Al Kapone ishte duke bërë shumë para nga pijet alkoolike të paligjshme, sepse këto ishin aktivitetet kriminale në atë kohë, dhe ai kishte bërë kaq shumë para sa kishte mundësi të korruptonte politikanë që i ofronin mbrojtje dhe sigurisht, bordero policësh, gjyqtarësh dhe çdo tendencë për të arrestuar atë apo bandën e tij ishte pothuajse e pamundur. Prandaj ishte një situatë shumë e vështirë, që zgjati për shumë vite në Çikago dhe kjo ngjason me çfarë po ndodh në shumë vende këtu në Ballkan madje këtu është edhe më keq situata se ç’ka qenë në Çikagon e viteve 1930. si u zgjidh situata atëherë në Amerikë? U zgjidh jashtë sistemit. Ishte Qeveria Federale e Uashingtonit që erdhi dhe që emëroi disa persona të paprekshëm dhe këta të paprekshmit ishin një grup oficerësh policie të cilët nuk i raportonin strukturave të zakonshme. Këtu u përdorën edhe prokurorë të Qeverisë Federale dhe jo prokurorët lokalë që mund të komprometoheshin. Ajo çfarë ndodhi ishte se duke përdorur këto teknika, nga të cilat u sulmua Al Kapone, pra ishte krijuar një grup i pavarur dhe i pakorruptuar, dhe për shkak të kohërave të atëhershme, sepse kishte ligje të Qeverisë Federale kundër pijeve alkoolike të paligjshme apo gjërave të tjera të paligjshme, dhe në fakt ata e atakuan Al Kaponen për evazion fiskal dhe kështu u fut në burg Al Kapone, për evazion fiskal. Në Shqipëri është e vështirë sepse ju nuk keni një forcë të jashtme, jashtë sistemit, por nëse qeveria dëshiron t’i tregojë popullit se është serioze, ajo mund të ngrejë një organ apo një zyrë prokurorie të posaçme për korrupsionin apo krimin e organizuar, kundër këtyre njerëzve. Nëse Shqipëria dëshiron të bëhet pjesë e Bashkimit Evropian, do të duhet t’i adresojë këto çështje, sepse Bashkimi Evropian nuk ka për ta lënë Shqipërinë si pjesë të saj me kaq shumë probleme dhe ka për t’ia vështirësuar shumë Shqipërisë anëtarësimin. Prandaj Shqipërisë i duhet të demonstrojë, se i merr seriozisht këto gjëra dhe sugjerimi im është që të ketë një zyrë, një organ, të pavarur, të painfluencuar që të paktën të rekomandojë ndjekjet penale.

Rudina Xhunga: Të painfluencuar nga kush?

Drew Sullivan: Të painfluencuar nga politika. Pra, nëse do të kishim për shembull kreun e një organi që nuk do t’i raportonte sistemit të zakonshëm të policisë apo parlamentit, dhe të ishte një organ krejt i pavarur, nje prokuror i pavarur,  ashtu siç ka ndodhur në vende të tjera. Ju mund të krijoni këtë zyrë të pavarur që mund të jetë pjesë e sistemit të zakonshëm, por ju keni nevojë për një zyrë nga e cila të mund të merrni shumë informacion, si një prozhektor i madh mbi aktivitetet e paligjshme. Në shumë raste, kur njerëzit nuk ndiqen penalisht apo nuk çohen në burg, ata gjithsesi edhe pa shkuar në burg mund t’ju japin shumë informacione. Kjo është ajo që na lejon ne të bëjmë bashkë ato pjesëzat e mozaikut.

Rudina Xhunga: Një pyetje tjetër që ka të bëjë me pjesët e mozaikut është, për shembull, investimet e huaja në Bosnje, Rumani. A ka, apo mungojnë si në Shqipëri?

Drew Sullivan: Janë të hapur, po, por shpesh herë nuk i marrin këto investime të huaja sepse nuk ka iniciativa, nuk ka stimuj të mjaftueshëm. Për shembull, nëse unë jam një biznesmen i huaj dhe vij në Shqipëri atëherë do të bëj disa pyetje. Do pyes gjëra të tilla si a është forca e punës e lirë; nëse dikush do të më shfrytëzojë apo sulmojë unë interesohem a do të ketë një sistem drejtësie që të më japë të drejtë; a ka një shtet ligjor që do ta mbrojë biznesin tim sepse unë nuk do vij të investoj 50 milion dollarë që të m’i vjedhin dhe pastaj të mos më mbrojë askush, jo nuk kam ndër mend. Besoj se kjo shihet edhe nga shumë investitorë të huaj. Nëse nuk kanë një lidhje me politikanë lokalë këtu apo dikë tjetër të fuqishëm, një biznesmen nuk mund të investojë. Në Bosnje është i njëjti problem. Në Bosnje është niveli më i ulët i zhvillimit të bizneseve të vogla në Evropë, përveç Bjellorusisë që është ende vend komunist. Nuk ka investime sepse njerëzit nuk kanë mundësi t’i mbrojnë investimet e tyre, ka shumë korrupsion, ka shumë krim të organizuar. Në Bosnje ne bëjmë gjithmonë shaka dhe themi se është shumë mirë të jesh biznesmen në Bosnje, por jo i suksesshëm sepse pikërisht kur bëhesh i suksesshëm aty fillojnë edhe problemet, sepse aty fillojnë të të sulmojnë krimi i organizuar apo politikanët të cilët duan pjesën e vetë apo duan që të investosh në fusha të caktuara që i përcaktojnë ato, sepse të gjithë duan të marrin një copë të biznesit tënd. Prandaj, ky është problem serioz. Në fakt, biznesi i vogël është ai agjenti i zhvillimit, agjenti i lulëzimit sepse nëse biznesi i vogël zhvillohet, do të krijojë mundësi punësimi, biznesi i vogël mund të krijojë edhe standarde shumë të mira jetese dhe kjo e ndihmon ekonominë. Pra, kemi një spirale të mirë të zhvillimit kur mbrohet sistemi i bizneseve të vogla por nëse lufton apo nëse mundohesh t’i kontrollosh bizneset e vogla, atëherë shkatërrohen tregun, shkatërron gjithë pasurinë e vendit. Ajo çfarë ndodh në shumë nga vendet në Ballkan është se politikanët nuk duan që njerëzit të bëhen biznesmenë që akumulojnë një farë pasurie sepse kjo përfaqëson një lloj pushteti. Për sa kohë nuk i kontrollojnë dot këto pushtete, këto biznese të vogla, për sa kohë nuk i bëjnë dot të paguajnë një pjesë të fitimeve të tyre për partitë e tyre politike, atëherë politikanët nuk i duan këto lloj biznesesh dhe kjo e shkatërron ekonominë për të gjithë, për fat të keq. Në këto vende, dhe unë mund të flas për Bosnjën për shembull, nuk po flas për Shqipërinë edhe pse ma merr mendja që e njëjta situatë duhet të jetë, por çdo kontratë që jepet, çdo tender që jepet ka ato lidhjet e caktuara, çdo punë ka lidhjet me partitë politike. Është një lloj sistemi patriotik, të themi, i lidhur me politikën. Nëse dëshiron që të të jepet kontrata për një rrugë, për shembull, duhet të shkosh të marrësh 50 persona dhe t’i punësosh nga një parti e caktuar, duhet t’i japësh një përqindje të caktuar asaj partie politike dhe kjo krijon një inflacion çmimesh dhe në vend të 10 milionëve që ka bërë kontrata, ty të kushton 20 milionë apo 30 milionë.

Rudina Xhunga: Mungesa e bizneseve të vogla, mungesa e klasës së mesme në vende si i yni apo Bosnja, i ka lënë ato në këtë gjendje. Por ndërkaq, çfarë mund të bëjë gazetaria për të ndërgjegjësuar njerëzit. Çfarë mund të bëjmë ne gazetarët?

Drew Sullivan: Gazetarët duhet të jenë pak më të sofistikuar seç janë dhe duhet t’i shikojnë këto gjëra nga një këndvështrim shumë i gjerë, duhet të ndërtojnë lidhje më të mira. Shpesh here, gazetaret fiksohen pas ngjarjeve, shkruajnë kur kanë një konferencë për shtyp, por ne nuk duhet të merremi me këto gjëra sepse këto nuk kanë fare rëndësi. Ajo çfarë ne duhet të bëjmë është të shohim sistemin, të shohim a ia vlen apo jo ky sistem, dhe nëse nuk ia vlen, atëherë pse nuk ia vlen. Më pas, gazetari duhet t’ia shpjegojë lexuesve pse ky sistem siç është, nuk funksionon. Kjo duhet bërë në mënyrë sistematike dhe në mënyrë të besueshme. Një nga problemet që kanë gazetarët është se shpesh nuk janë të besueshëm në mënyrën sesi e tregojnë historinë, në mënyrën sesi i mbledhin informacionet, në mënyrën sesi i vërtetojnë faktet. Gazetaria kërkon standarde të larta, duhet t’ia shpjegosh gjërat, njerëzve me prova dhe jo me fjalët që këtë ma ka thënë filan politikan apo filan parti, përndryshe kjo nuk ka asnjë vlerë. Gazetarët duhet në mënyrë të pavarur të bëjnë vlerësimet e tyre, të nxjerrin konkluzionet e tyre, t’u tregojnë njerëzve realisht atë çfarë ndodh. Sigurisht që ky është një proces i gjatë, që ka nevojë për gjenerata të tëra. Të gjithë e kemi shpresën tek gazetarët e rinj, sepse të vjetrit janë shpesh herë të fiksuar me sistemin, ose e shohin veten si gazetarë të rëndësishëm që duhet të flasin me politikanët gjithë kohën. Ndërsa të rinjtë, duhet të dalin, nga redaksia, nga kafja, të vendosin se cila histori ka rëndësi. Unë sugjeroj që gazetarët e rinj të ulen dhe të shohin cilat janë problemet më të mëdha me të cilat përballemi si për shembull, problemi me drejtësinë dhe duhet t’ua shpjegojnë lexuesve sepse sa më shumë lexues ta kuptojnë atëherë aq më shumë do ushtrojnë fuqinë e tyre. Nëse publiku nuk e di çfarë ndodh, atëherë ai mund të manipulohet shumë lehtë nga partitë politike, por nëse ke një publik të edukuar, të informuar është shumë e vështirë ta manipulosh atë sepse ata do të veprojnë në favor të interesave të tyre.

Rudina Xhunga: Cili është shpërblimi për një gazetar që e bën këtë?

Drew Sullivan: E bën gjumin rehat. Kjo është një punë ku duhet të marrësh një vendim të brendshëm, nëse dëshiron ta bësh apo jo këtë punë dhe sigurisht që ka njerëz që e marrin këtë vendim. Kur erdha në Bosnje, për shembull, pashë dhe mu duk se problemi më i madh ishte krimi i organizuar dhe korrupsioni, të cilët, të themi, janë si ai elefanti i madh në dhomë që askush nuk i sheh. Askush nuk i mbulonte këto tema në mënyrë sistematike. Unë punoja në Amerikë në atë kohë, kisha një punë të mirë, një rrogë të mirë, ndjehesha shumë rehat por kur erdha në Bosnje mendova se aty kishte lajm dhe askush nuk po e bënte këtë prandaj vendosa ta bëj unë. Besoj se kjo është ajo që duhet bërë domethënë, njerëzit duhet të marrin përgjegjësi për atë që bëjnë. Një gazetar i mirë duhet të vendosë të marrë përgjegjësi të informojë publikun, të investigojë në thellësi për një çështje të caktuar. Unë për vete jam i gatshëm, siç thashë, t’i ndihmoj gazetarët e rinj, kam mundësi për t’i paguar gazetarët për shkrime të mira dhe nëse ka gazetarë që janë të interesuar për këtë gjë mund të na drejtohen, mund të flasin me ne.

Rudina Xhunga: Ju do të ktheheni në Amerikë, apo do të vazhdoni të mbështesni organizatën në Ballkan?

Drew Sullivan: Unë do të vazhdoj të punoj me organizatën. Personalisht do të ndjek një bursë kërkimi, për gazetarinë e së ardhmes, për 5 muaj në San Francisko. Do të shikoj atje se si mund të na ndihmojë teknologjia. Do të shkoj në Silicon Valley dhe do të mundohem të ndërtoj lidhje me gazetarë të tjerë për të bërë një punë më të mirë për përdorimin e informacionit duke përdorur teknologjinë në mënyrë që të kemi shkrime më efikase për lexuesit tanë dhe për të bërë një gazetari më të mirë investigative. Ndërkaq, ne po ndërtojmë një database, një bazë të dhënash, me shifra për krimin e organizuar në rajon. Kjo është mënyra jonë për ta luftuar krimin e organizuar. Ne do të vendosim të gjitha informacionet tona, asetet për të gjitha kompanitë. Pra, edhe ju vetë mund t’i përdorni këto informacione, për një biznes të caktuar, thjesht duke u futur në google dhe kjo bazë të dhënash ju jep të gjitha informacionet për lidhjet e një kompanie me kompanitë e tjera.

Nga Gabriel Grarcia Marquez

Në një universitet kolumbian u bë pyetja se çfarë i ka shtyrë të
studiojnë gazetari. Njëri tha “zgjodha shkenca komunikimi sepse ndieja
që media fshihte më shumë nga çfarë shfaqte”. Një tjetër: “Sepse është
rruga më e mirë drejt politikës”. Vetëm njëri tha se pasioni i tij për
të informuar të tjerët ishte më i madh se dëshira për t’u informuar
vetë. Sepse gazetaria është një pasion i pashuar që mund të pranohet e
të kthehet në njerëzor vetëm nëpërmjet përballjes me realitetin e
ashpër. Njerëzit që nuk e kanë vuajtur nuk mund ta konceptojnë
skllavërinë që ushqehet nga të papriturat e jetës. Ata që s’e kanë
përjetuar, nuk mund të përfytyrojnë se çfarë është pulsi i mbinatyrshëm i
lajmit, orgazma e ekskluzivitetit, dhe shkatërrimi moral pas një
dështimi. Ata që nuk kanë lindur për të qenë gazetarë e që nuk janë gati
të vdesin për të, nuk mund të durojnë gjatë në një zanat kaq të
pakuptueshëm e të uritur, puna e të cilit mbaron pas çdo lajmi, sikur ai
fund të ishte përgjithnjë, dhe nuk gjejnë një çast qetësie deri sa
fillojnë prapë me lajmin tjetër, me më shumë entuziazëm se kurrë, vetëm
një minutë më pas.

Marrë nga “Shqip” në Top Channel

Top Channel