“Shqip” me Ardian Vehbiun dhe Mimoza Kusari Lila

Gjatë qëndrimit disa vjeçar në Itali, ai u angazhua si lektor i shqipes pranë katedrës së gjuhës dhe letërsisë shqipe të Institutit Oriental të Napolit. Që prej vitit 1996 jeton në Nju Jork të Shteteve të Bashkuara ku e ndan kohën midis veprimtarisë krijuese, përkthimeve, bashkëpunimit me medien në Tiranë dhe kërkimeve në lëmin e albanologjisë.

Flasim pak për librin tuaj, “Sende që nxjerr deti”. Kur mendon për sende që nxjerr deti, çfarë nuk të shkon në mendje. Si ndodhi me ju, ju erdhi në mendje një herë titulli dhe pastaj shkrimet apo shkrimet që sollën më pas titullin?

Unë kam shumë vite që kam punuar për këtë libër. E kam nisur, e kam ndërprerë për punë të tjera, iu jam kthyer përsëri më vonë. Titulli ka ardhur më vonë sepse pati një moment që mu duk se mënyra më e mirë për t’i përcaktuar këto sende që nxjerr deti, këto gjëra janë si dhurata që t’i jep deti, që ti del në plazh dhe gjen gjëra që kanë dalë aty. Ato gjëra nuk kanë dalë aty për ty por ato janë aty dhe ti mund t’i marrësh dhe në momentin që i merr, janë edhe për ty. Dhe nga kjo metaforë, ose imazh, pastaj u kalua jo vetëm në titull por edhe në krejt organizimin e librit duke e parë detin si një lloj kufiri që njëkohësisht na ndan dhe na bashkon me Perëndimin.

Ishte një frazë në shkrimin e parë, “00 me valë të shkurtra” e cila më pëlqeu shumë dhe më ngacmoi kur thoni, “Radios me valë të shkurtra ia ruaj bateritë e freskëta por nuk më bëhet ta ndez. Edhe pse tashmë jam arratisur, ëndrra për t’u arratisur më ka mbetur e paprekur”. Është vërtetë shumë e bukur ndjesia që ka njeriu për të bërë një gjë që e ka bërë në fakt.

Po, për të ikur, sepse gjithmonë, ajo ideja për të ikur shoqërohet më atë që e fillon nga e para dhe mund t’i realizosh disa fantazi, disa ëndrra që ke. Ëndrrat kanë mbetur dhe gjithmonë mendon se duke ikur mund t’i jepet një shans tjetër, edhe ëndrrave.

Po ju, ndjeheni si i arratisur?

Jo, i arratisur në libër unë e kam në kuptimin e arratisjes së rinisë time. Unë tani kam vite që jetoj në Nju Jork dhe nuk kam kështu ndjesish.

Por, i jeni arratisur vendit.

Po, më tepër mund të them që kam ikur sesa arratisur megjithatë e quaj një lloj arratisje sepse është një lloj braktisje sido që të jetë.

Çfarë është arratisja në fakt sepse kur e përmend shpesh një fjalë të humbet edhe kuptimi dhe i kërkon një kuptim të ri? Çfarë është arratisja?

Arratisja në kuptimin e ikjes nga një vend i mbyllur, i kontrolluar, dhe me dëshirën për të fituar lirinë, ka një komponent aty gjithmonë që lidhet me lirinë. Domethënë, ti që je ty brenda, vuajtja jote kryesore është që nuk ke liri. Më pas, se çfarë do të bësh me atë liri, është tjetër gjë por akti i parë i lirisë është ikja nga andej. Dhe ka qenë një nga mitet, psikozat më të forta në kohën e rinisë time, ndjenja e arratisjes. Unë vetë nuk e kam menduar kurrë por kam takuar njerëz që e donin shumë.

Megjithatë, në këtë libër, ndjehet dëshira jo për arratisje sesa për kthim, kthim në kujtesë, kthim në rini, kthim në Shqipërinë e asaj kohe, kthim në mënyrën e të treguar, mbase ndryshe të një tregimi.

Patjetër. Është një kthim me shpresën për të kuptuar pak më mirë se çfarë ndodhi. Sepse ndodhi diçka paralele. Në momentin që ne, me ne dua të them shumë shqiptarë si unë, u larguam nga Shqipëria, në fund të viteve ’80, për të shkuar në Perëndimin që aq shumë e kishim ëndërruar dhe adhuruar, e përfytyruar, Shqipëria u hap dhe Perëndimi erdhi në fakt. Kështu që pati një lëvizje paralele. Ne shkuam atje dhe u përballëm me realitetin atje, por vetë Shqipëria u hap dhe filloi të përballohet me realitetin e marrëdhënieve reale me Perëndimin. Ne si individë shqiptarë, u zhvilluam në mënyrë paralele dhe unë, në përpjekje për të kuptuar njërin zhvillim, domethënë çfarë po ndodh me Shqipërinë, pati një moment që mu duk sikur do ta kuptoja më mirë sikur ta merrja vesh se çfarë kishte ndodhur edhe me mua që kisha kaluar në anën tjetër. Është një përzierje e idesë që ke fituar lirinë, me traumën kulturore, me vështirësinë për t’u përshtatur me botën andej, dhe pastaj mendova se të njëjtat gjëra po i përjetonte edhe vetë Shqipëria si shoqëri, si shtet dhe si komunitet. Të gjitha këto zhvillime që kanë ndodhur gjatë këtyre 20 viteve mund të shpjegohen edhe me këtë.

Njerëzit që dikur kanë qenë në opozitë, dhe ju kishit më shumë nge për të folur, njerëz të cilët shumë prej tyre janë sot në pushtet, si ju duket kur komunikoni tani?

Kam takuar këtë vit një pjesë prej tyre. Ata kur takohen me mua mundohen të qetësohen dhe të kthehen pas, sepse është stres i madh sidomos në këtë periudhë. Këta miq, që tani kanë gjëra në dorë, në kuptimin që kanë marrë poste drejtuese, janë shumë të stresuar, të lodhur por unë kam shumë shpresë sepse këta njerëz që njoh unë, i gjykoj si njerëz të mirë dhe mendoj se do të bëjnë diçka.

Sepse në fakt ju jeni njeri prej tyre, që keni kontribuar në ndryshimin e pushtetit të Berishës.

Po, ashtu është. Kam dhënë aq sa kam mundur.

Jeni i kënaqur që e bëtë, nuk keni asnjë pendesë?

Jo, jam shumë i kënaqur pasi ishte diçka që duhej bërë.

Çfarë janë duke pritur shqiptarët sipas jush?

Shumë e vështirë sepse tani ka diferencime mes shqiptarëve. Dikur, në fillim të viteve ’90 gjërat ishin më të thjeshta, më elementare, më të qarta ndërsa tani kanë ndryshuar pak gjërat sepse ajo dëshira e madhe për t’u integruar në Evropë, për t’u bërë edhe ne si ata të tjerët, vazhdon akoma në disa shtresa por tek disa të tjerë është zbehur, kam përshtypjen unë, duket sikur e kanë humbur atë interes dhe janë mbyllur. Ka një lloj izolimi, më duket mua, në disa shtresa, nuk duan t’ia dinë më për botën, duan të rregullojnë ato gjërat e tyre të vogla, si biznesi, shtëpia, baçja. Por ajo dëshira e madhe për t’u lidhur, për të parë dhe për të marrë gjëra të mira nga andej, duket sikur është zbehur dhe këtë më kanë thënë edhe të tjerë. Për shumë vite kam jetuar në Itali dhe kam ruajtur marrëdhëniet me disa miq atje dhe kur flasim më thonë se sa të ndryshme e gjejnë Shqipërinë tani në krahasim sesi e gjenin në fillim të viteve ’90.

Po, për faktin se edhe vetë Shqipëria ka një lloj largimi nga Italia dhe këtu i referohem një interviste me gazetarin italian, Alessandro Leogrande, për faktin se jo vetëm ne kemi ndryshuar por edhe ata.

Italia tradicionalisht ka pasur një lloj indiference ndaj Shqipërisë, dhe ia kanë vënë në dukje edhe të tjerë përpara meje që njerëz që kanë parë në të shkuarën me shumë shpresë nga Italia, janë zhgënjyer, dhe vendin e Italisë e kanë zënë tani vende të tjera.

E ka zënë Amerika, Anglia, vendin e Italisë?

Në fantazinë e njerëzve e ka zënë Amerika por në fakt Amerika është shumë e madhe për Shqipërinë. Ne nuk mund të ndërtojmë një raport direkt barazie me Amerikën apo të pretendojmë që Amerika t’i kushtojë vëmendje të veçantë Shqipërisë. Unë mendoj se ne duhet të ndërtojmë marrëdhënie me vende që kemi më afër, që na ngjanë më shumë dhe mund të komunikojmë në mënyrë të drejtpërdrejt por jo me Amerikën.

Në fakt e ndesh edhe në librin tuaj momentin kur keni pyetur një francez për raportin më të afërt me një shtet tjetër dhe ai thotë polakët.

Po, dhe jam habitur shumë.

Por kur kërkonit për shqiptarët keni këtë dilemën, jo më italianët. Po kush?

Po e vërtetë, jo më Italia. Disa thonë Amerika, disa Gjermania, disa Turqia.

Domethënë tani Shqipëria kërkon më të fortin, jo më të afërtin.

Po, është shumë e vërtetë. Por të gjitha këto janë iluzione sepse të thuash që miqësia jonë është Amerika, unë jam dakord të kesh adhurim për mënyrën amerikane të të bërit të gjërave, për shembull politika, por që të kërkosh këtë miqësi të drejtpërdrejt me një shtet si Amerika që është larg dhe aq i fuqishëm, që ka përgjegjësi mbi gjithë botën, më duket paksa e tepruar. Ka nj lloj megalomanie ose edhe një lloj ngushëllimi ngaqë ndjehemi si të braktisur nga të tjerët dhe themi, epo në kemi Amerikën dhe nuk na luan njeri.

Në promovimin që i bëtë librit tuaj nga Shtëpia Botuese Dudaj, po dëgjoja Mustafa Nanon që ju përkufizoi si Umberto Eco dhe e di çfarë mendova në ato momente? Ju mund të jeni vërtetë si Umberto Eco, mund të ishit vërtetë një Umberto Eco shqiptar por Shqipëria vetë, me mënyrën e pazareve, me mënyrën e komenteve, qoftë në blogje, me mënyrën e ithët të të trajtuarit njerëzit e saj, nuk të zhvillon, nuk të përmirëson por të ngurtëson.

Kjo është diçka shumë e rëndësishme. Unë vetë e kam admiruar Umberto Eco-n që pa ikur nga Shqipëria dhe kur kam shkuar në Itali, një nga ëndrrat e mia ishte të shkoja në Bologna dhe të ndiqja leksionet e tij. Nuk arrita ta realizoja dot për arsye financiare, administrative por gjithmonë e kam ndjekur dhe e konsideroj si një nga mësuesit e mi, sado virtual pasi nuk e kam takuar asnjëherë, por ai ka qenë shumë i rëndësishëm për formimin tim.

Diçka që ndodh me rrjetet virtuale, ku ti mund të shprehesh dhe të thuash gjithçka mendon, ky lloj çlirimi në facebook, twitter, instagram, çfarë i kanë sjellë shoqërisë, përveç shtimit të shfrimit, në demokraci çfarë i kanë sjellë këto rrjete sociale shoqërisë?

Ka një gjë. Edhe kur shikoj televizion, njerëzit artikulohen më mirë dhe kjo gjë më bën përshtypje sepse nga ana tjetër shikon që shkruajnë keq. Kjo ka të bëjë edhe me mënyrën sesi bëhet gjuha shqipe nëpër shkolla por kur flasin artikulohen më mirë dhe nuk e kanë të vështirë t’i thonë ato që mendojnë, sidomos brezi i ri, flet mirë. Unë mbaj mend brezin tim të cilët nuk flisnin, sepse ne ishim robër të klisheve dhe kishim frikë mos thoshim ndonjë gjë që nuk shkonte dhe ai ligjërimi publik ishte shumë i kontrolluar, ishte një lloj autocensure që na pengonte dhe ne prodhonim vetëm klishe. Ndërsa sot, me përjashtim të politikanëve që vazhdojnë të flasin me klishe, njerëzit e tjerë që flasin çfarëdo flasin shumë mirë, kur e thonë një fjali e thonë qartë nga fillimi deri në fund dhe ky është efekti i lirisë sepse në fund të fundit, kushdo do ta fliste shumë bukur gjuhën sikur të mos ndërhynin këto tekstet autoritare si ligjërimi politik etj. Megjithatë, interneti na ka shpëtuar dhe na ka mbajtur gjallë.

Po tani, për çfarë kemi nevojë, që të na mbajë gjallë?

Mendoj pak stabilitet dhe… po e ndal këtu. Stabilitet dhe rikrijohen komunitetet sepse janë shkatërruar, nuk ka më komunitete ngaqë ka pasur shumë lëvizje edhe horizontale, demografike, njerëzit kanë lëvizur, disa kanë ikur fare dhe që kanë lënë një gropë e madhe sepse janë me miliona që kanë ikur. Pastaj, të tjerë kanë ardhur dhe ata kur kanë ardhur, kanë lënë komunitetet e tyre, kanë ardhur dhe janë futur në mjedise relativisht të panjohura duke krijuar ndonjëherë edhe tensione dhe konflikte. Është prishur struktura e shoqërisë, ajo strukturë që krijon edhe vet njeriun. Kështu që do pak kohë dhe pak qëndrueshmëri në mënyrë që të krijohen prapë komunitetet ashtu siç duhet dhe siç i kemi pasur, qoftë edhe ato të voglat, qoftë edhe ato brenda një lagjeje. Për shembull, dikur, në një lagje, e njihnin me emër njeri-tjetrin dhe hynin e dilnin në shtëpitë e tyre por kjo nuk është gjithmonë e mundshme tani, gjërat kanë ndryshuar shumë.

Por stabiliteti na rilind dhe na ndihmon.

Po, duhet të qetësohen pak njerëzit. Them stabilitet në të gjithë kuptimet, edhe vertikal. Në kuptimin që, tani struktura sociale është shumë fluide, disa pasurohen me shpejtësi shumë të madhe, të tjerë rrëzohen nga fiku, i humbin të gjitha, është një lloj bixhozi i përditshëm, i vazhdueshëm, shumë i lodhshëm dhe shumë stresues për individët dhe shoqërinë vetë sepse këta individë kanë familje, kanë fëmijë. Ka një lëvizje që nuk e lejon stabilitetin akoma. Shoqëria vuan për këtë gjë por unë shpresoj që po shkojmë drejt atij stabiliteti, vërtetë.

Dhe nuk shkojmë dot drejt stabilitetit pa e artikuluar atë.

Po, duhet të flasim sepse ndonjëherë dëgjojmë të thuhet, boll me llafe, tani le të bëjmë diçka. Në fakt, fjala është e para dhe të flasësh është të bësh diçka, ndonjëherë.

Faleminderit që folëm, z. Vehbiu.

Faleminderit edhe ty Rudina.

Me Mimoza Kusari Lilën

Znj. Lila mirë se keni ardhur në SHQIP në Top Channel, kënaqësi

Faleminderit Rudina, mirë se ju gjej!

Do të doja t’ju pyes në fillim për mbiemrin sepse në fakt nuk më ka qëlluar ndonjëherë t’ju pyes. Përdorni edhe mbiemrin tuaj edhe mbiemrin e bashkëshortit, i keni bashkë të dyja? Kush është i juaji, kush është i bashkëshortit?

I përdor të dy. I imi është Kusari kurse i bashkëshortit është Lila, por tashmë tingëllon sikur janë bashkë, nuk mund ta dëgjojnë ndryshe Kusari Lila.

Ju sapo u futët në studio, menjëherë operatorët ju kujtuan, aq mirë keni dalë tek ai emision që kemi organizuar në Prishtinë në kohën e zgjedhjeve. Atëherë ishit në opozitë, shumë kohë ka rrjedhur. Keni provuar opozitën, keni provuar mazhorancën, tani po provoni qeverisjen lokale.

Ishte viti 2010 kur kemi qenë bashkë në Prishtinë në debatin parazgjedhor. AKR-ja ishte parti opozitare me qëndrime mjaft të theksuara ndaj pozitës së atëhershme, Partisë Demokratike dhe Lidhjes Demokratike, por besoj që edhe përvoja në qeverisjen qendrore na ka dhënë në një farë forme, na ka formësuar në kuptimin politik, që dimë se çfarë të kërkojmë më tepër. Është ndryshe kur je në pozitë se i sheh të gjitha mundësitë por dhe kufizimet e mundësive në vendimmarrje. Ne kemi qenë partner i vogël i koalicionit por me aq sa kam pasur dhe unë hapësirë personalisht si Zv. Kryeministre dhe Ministre e Tregtisë dhe Industrisë, kemi arritur të bëjmë ndryshime, kjo ka qenë më e rëndësishmja. Megjithatë, nëse shikohet esenca e politikës, e një njeriu që hyn në politikë për të bërë shërbimin publik dhe për të ndihmuar të tjerët, arsyeja ime e hyrjes në politikë në vitin 2009 ishte Pushteti Lokal, ishte Komuna prej nga vij, Komuna e Gjakovës dhe deri në periudhën kur isha për 2 vjet e gjysmë Ministre e Tregtisë dhe Industrisë, pata një mori tentimesh që të bëj një ndryshim edhe për Gjakovën. Kur kjo nuk u tregua i suksesshëm, atëherë vendosa ti hyj punës edhe një herë.

Në fakt këmbëngulja, përveç talentit dhe përveç arsimimit, përveç background-it dhe kulturës, ka qenë një prej arsyeve që ju kanë vënë re shpesh. Ju kanë paragjykuar për shkak të partisë së z. Pacolli ku jeni personash i rëndësishëm. Ndjesë për paragjykimin por më ka ndodhur. Ju ka ndodhur dhe të tjerëve kjo?

Ju ndodh, natyrisht që ju ndodh dhe nuk hezitojnë ta thonë shpesh. Në të kundërtën, unë kam vërejtur diçka tjetër në parti dhe arsyeja që jam me partinë është se ka qenë në vazhdimësi një parti e bazuar në një program zhvillimor. Një parti e cila tashmë vlerëson se mirëqenia dhe ngritja e standardit të jetës është ajo çka duhet të vlerësohen, edhe programet politike në Kosovë dhe unë nuk mendoj ndonjë parti tjetër që mund të më jepte hapësirën për të qeverisur ashtu siç mendoj që është e drejtë dhe për të qeverisur konform parimeve sikur në AKR. Në asnjë instancë deri më tani, Presidenti apo institucione të ndryshme të partisë, nuk kanë interferuar me formën e qeverisjes në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë apo nuk ka pasur presione politike të ndryshme. Ndoshta, vjen mendimi për partinë vjen për faktin që z. Pacolli paragjykohet për shkak se ka një bacground nga biznesi, se nuk është pasurimi i tij ose mirëqenia e tij personale arsyeja e të qenit në politikë dhe e njerëzve rreth tij, dhe kjo ka krijuar një pavarësi të të gjithë neve që të jemi të fokusuar në reforma të mirëfillta. Më pak ndoshta në ideologji politike.

Megjithatë nga të gjithë juve, vetëm ju dalloheni. Më duhet ta pohoj dhe ta pranoj.

Me siguri do ta kisha të njëjtën performancë edhe sikur të isha në parti të tjera, në kuptimin e dallimit. Në vitin 2010 në zgjedhjet e përgjithshme, vetëm pak kohë pasi ne ishim bashkë në Prishtinë në një debat, unë isha femra më e votuar në nivel Kosove. Domethënë, partia doli e pesta. Partia e parë ishte Partia Demokratike, më pas Lidhja Demokratike dhe kështu me radhë dhe unë mora më së shumti vota. Prandaj ndoshta sikur të isha në njërën nga këto parti të tjera do të mund të isha femra më e votuar por jo me aq ndikim sa kam qenë në partinë ku jam.

Kështu që keni ditur të vendosni ekuilibër…

Po, është bërë një ekuilibër i mirëfilltë që ve në shprehje edhe dëshirën time për të kontribuar, vë në shprehje edhe një konsistencë në kuptimin e programit zhvillimor, por gjithashtu ka edhe mbështetje. Pastaj në anën tjetër, është edhe një fakt tepër i rëndësishëm që përvoja në vendet e tranzicionit, të njerëzve që e dinë se si zhvillohen shtetet, është më e vogël. Kjo më ndodh mua por nuk i ndodh z. Pacolli dhe as Presidentit të partisë, se ai ka parë në vazhdimësi shtetet që kanë kaluar në procese tranzicioni dhe ka qenë pjesë, ndoshta në sferën tjetër si operator ekonomik, por që e ka përvojën e tillë dhe zakonisht kur vjen, sidomos tani në qeverisjen lokale, por edhe në politika të mirëfillta tregtare, la pas opinionet ose këshillat e veta të cilat ne kemi arritur ti shtyjmë përpara.

Megjithatë ju nuk është se keni ndonjë lidhje ideologjike që ju mban të lidhur me këtë parti. Ju mund të vazhdonit vetë karrierën tuaj politike dhe besoj se jeni për një rrugë të gjatë znj. Kusari Lila.

Partia jonë përfaqëson një parti liberal-demokratike, është dhe anëtare e liberal-demokratëve të Evropës dhe aty gjejmë mjaft hapësira, por gjejmë sidomos edhe ngjashmëri. Ajo çfarë na duhet tashmë është profilizim më i saktë domethënë, që të gjithë të na shohin si parti liberal-demokratike, mos të na shohin si partia e një biznesmeni të suksesshëm ose të një njeriu i cili, ashtu siç e përmende, e paragjykojnë jo domosdoshmërish me të gjitha faktet dhe arsyet e duhura por se është krijuar një opinion rreth tij dhe është e vështirë të kthehet ky opinion se numri i njerëzve të cilët ndoshta e kanë gjykuar, deri në një masë, të tjerët e kanë xhelozuar për suksesin e tij në biznes. Mendoj se sfidë e të gjithëve është që AKR-ja si subjekt të jetë një parti liberal–demokratike e cila ka individë dhe jo domosdoshmërish është një person ose dy persona me të cilët identifikohet dhe e mbajnë gjallë shpirtin e AKR-së.

E tejkalojmë momentin politik dhe ngelemi tek gjinia. Në fund të vitit, ndjej dëshirën për të ftuar femra, femra që mbijetojnë, femra që ia dalin, femra në karrierë. Ju jeni nga më përfaqësueset për mbarë Shqipërinë, nuk mund të flas vetëm për Shqipërinë apo për Kosovën, por për mbarë shqiptarët. Po nuk është gjinia që më ngacmon më shumë, madje personalisht sa më shumë femra janë në karrierë aq më shumë filloj e mendoj që nuk ka rëndësi nëse je femër, por duhet t’ia dalësh, duhet të dish, duhet të jesh. Ju keni probleme të tilla gjinore? Si i ndeshni, si ia dilni, çfarë mendoni?

Mendoj se ka të bëjë vetëm me perceptimin dhe faktin se unë shpeshherë kam kaluar disa paragjykime ose korniza që janë vendosur për femrat. Nuk e besoj se jam femra më e suksesshme në Kosovë. Besoj se ndoshta dikush që nuk ka një profil publik mund të jetë shumë më e suksesshme ose ka më tepër angazhime dhe sfida më të mëdha. Mendoj madje se tani që kam arritur në këtë pozitë, sfida është të mbaj atë opinion pozitiv sado pak që është krijuar. Por mendoj se gruaja shqiptare është një karakter përgjithësisht shumë i fortë për shkak të sfidave dhe paragjykimeve nga të tjerët ose nga gjinia mashkullore dhe nga vetë femrat për njëra-tjetrën. Tani, synim i imi është që të kemi shumë më tepër femra por gjithashtu të jem ajo që inkurajoj të tjerat.

Por femrat sepse janë femra apo femrat sepse janë të shkolluara, se janë të artikuluara.

Në asnjë mënyrë për shkak të gjinisë, por për ato të cilat e kanë shkollimin, janë të artikuluara dhe ndoshta vetëm pak ju mungon guximi që të shkojnë përtej asaj vije ndarëse për të dalë dhe për të shpërthyer në opinion. Pastaj, një tjetër është se ne femrat jemi shpeshherë kritike për vetveten dhe nuk e shohim se ka shumë burra të cilët e kalojnë këtë vijë, të cilët dalin në opinion, ndoshta kanë dështime të njëpasnjëshme dhe janë konsistentë. Domethënë është ideja se si ta mbajmë këtë konsistencë dhe si të jemi këmbëngulëse në qëllim. Por edhe unë pajtohem plotësisht që nuk jam për atë se duhet të ketë femra vetëm sa për të qenë femra. Unë mendoj se duhet ofruar mundësia e barabartë dhe atë e bëj edhe në punën time në vazhdimësi dhe duke ofruar mundësi sepse nëse kam dy persona përballë, dhe e shoh që femra ka aftësi të mëdha, nuk e vendos një mashkull vetëm se është mashkull se ndoshta e ka më të lehtë të depërtojë. Vendos një femër sepse besoj që ka aftësitë por jam aty për t’i ndihmuar bashkë me të tjerët, për t’i sensibilizuar, dhe jo për të vendos një femër vetëm se është femër. Domethënë, krijojmë ndoshta një hendek për të tjera. Ka raste kur thuhet, “ja, kjo e pati këtë rast dhe dështoi”. Kjo është ajo sfida me të cilën unë si femër në politikë apo vendimmarrje ballafaqohem por besoj që synimi që të kemi më tepër femra është synim i drejtë. Pse? Për shkak se jemi gjysma e popullatës dhe do të ketë të tilla që janë të suksesshme, por sfida gjithmonë është ti identifikosh dhe ti japësh guximin që ato të kalojnë këtë prag ose kufi anonimiteti në jetën publike.

Vërej se qytetet ku jetoj i mungojnë trotuaret, është e pajetueshme Tirana për fëmijët dhe kam menduar gjithmonë që nga të gjithë Kryetarët e Bashkive, asnjë nuk ka qenë femër. Vetëm një grua mund të kuptojë sa nevojitet të ecësh me fëmijën nëpër qytet. Pra, jo thjesht estetika por dhe të qenit praktik e dallon një burrë nga një grua ndërsa drejtojnë. Ju e keni ndeshur këtë në Prishtinë apo në Gjakovë tani?

E kam ndeshur edhe në Prishtinë edhe në Gjakovë. Në fakt ka qenë përshtypja ime e parë që pas lindjes së djalit të parë 8 vjet më parë. Madje dhe publikisht e kam thënë kur kemi diskutuar për çështjen e barazisë në shoqëri dhe sidomos të personave me aftësi të kufizuar. Unë publikisht e kam deklaruar se sa e rëndë është të jesh një person me karrocë, madje dhe sa e rëndë është të jesh nënë e të shtysh një fëmijë me karrocë e jo më të jesh vetë në karrocë. Ky është problemi i cili ka përcjellë dhe përcjell edhe komunat tona. Tash është rasti unik në Kosovë, duke qenë e para femër kryetare e Komunës në historinë e Kosovës, që ta ndryshojë këtë perceptim. Unë edhe gjatë fushatës por edhe gjatë planifikimeve të ndryshme kam vënë në kokë standardin e ndërtimit të rrugës. Që një rrugë duhet të ketë standardin e rrugës së kualitetit të mirë dhe trotuaret dhe elemente të sigurisë në trotuar por edhe të kalimeve për personat me aftësi të kufizuar dhe nënat me karroca. Në kohë fushatë zakonisht shtrohen rrugë, besoj ndodh e njëjta gjë edhe në Shqipëri, edhe pse është periudhë dimri sheh kamionë më rërë, sheh zhavorr që shtrohet në rrugë pastaj fillon asfalti i dimrit të cilit unë i them që është asfalti parazgjedhor. Të tilla vëreja gjithë kohën edhe në fshatrat në komunën e Gjakovës dhe problemi im nuk ishte se po shtrohen rrugë me mendimin se kështu mund të blihen votat, por problemi im ishte se po dëmtohet drejtpërdrejtë siguria e fëmijëve në trafik. Në fshat shtrohet një rrugë, makinat ngasin më shpejt në rrugë të asfaltuar pa asnjë masë sigurie, pa trotuar, pa shenja të trafikut. Fëmijët që shkojnë në shkollë, që ecin kilometra të tëra e shkojnë skaj rrugës dhe rreziku i përplasjes së këtyre fëmijëve nga makinat është dhe shumë më i madh. Dhe këtë e thosha shpesh nëpër tubime, kini kujdes se rruga shtrohet, ndoshta hiqet një pjesë balte por çka ndodh me fëmijët që ecin kësaj rruge, kërkoni edhe masat e sigurisë shtesë. Këtë e vëren vetë një nënë. Se kur e shoh një fëmijë me çantën e rëndë në krahë, kur e shoh një fëmijë që ecën në shi, natyrisht që reflektoj tek djemtë e mi, reflektoj në atë se si do të ndihesha sikur ta kisha Adrin, djalin e madh, që shkon në shkollë dhe ballafaqohet me këtë rrezik. Ose siç është problemi i transportit për fëmijët që jetojnë në zona të largëta të cilët ecin 4–5 kilometra në këmbë dhe është një rrezik permanent sidomos në periudhën e dimrit nga kafshët, nga ndonjë njeri i papërgjegjshëm,  por gjithashtu edhe rreziku i errësirës dhe këto bëjnë një nënë të mendojë ndryshe. Ndaj mendoj që në aspektin e qeverisjes lokale duhet të ketë më tepër femra.

Ju provuat deri postin e Zv. Kkryeministres, Ministren e  Tregtisë, ju provuat shkallët e larta në karrierën vendimmarrëse të Kosovës. Pse ky rikthim në karrierën lokale? Pse ktheheni ju pavarësisht se në qytetin e lindjes?

Rudina, unë asnjëherë nuk e kam parë politikën si një mjet i cili duhet të më shërbejë mua por e kam parë politikën si një mjet që duhet të shërbejë për të përmirësuar jetën e qytetarëve. Gjithmonë kam qenë e vetëdijshme për faktin se Kosova është një vend i vogël dhe i varfër dhe sikur nesër të jem Kryeministre nuk besoj se duhet t’ia lejoj vetes luksin apo të mendoj se mund të më takojnë të privilegjuar për shkak se pjesa tjetër janë shumë të varfër.

Dëshironi të jeni Kryeministre e Kosovës, një ditë?

Ndoshta një ditë mund të jem por jo tani. Tani kam një synim. Tashmë e kam një plan dhe një projekt konkret dhe ky është rikthimi i jetës dhe zhvillimit në Komunën e Gjakovës. Gjithmonë, edhe si Zv. Kryeministre, nuk kam qenë e preokupuar me postin apo atributet sepse Kosova në tërësi është një vend i vogël, nuk do të jemi ne një faktor politik i madh, nuk jemi faktor politik as në Evropën Juglindore e jo më të bëjmë diçka më të madhe. Prandaj për mua kjo ishte më tepër si një detyrë e imja që të ndikoj dhe të kthej bindjen se me politikë mund të përmirësohet jeta dhe jo gjithmonë vetëm e imja ose e politikanit por edhe e të tjerëve. Unë kënaqem me suksesin dhe me mundësinë që do të kem për të ndihmuar të tjerët. Këtë e besoj dhe angazhohem që do ta bëj në Gjakovë. Në nivelin qendror në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë, si Zv. Kryeministre kalon politika, ndikon tek të tjerët, mundohesh si në rastin tim të përmirësosh ambientin e biznesit. Kemi arritur suksese, për 2 vjet sa isha aty, Kosova 2 vite radhazi shënoi për herë të parë kthesë në ambientin e të bërit biznes. Vitin e parë në 2012 ne dolëm 28 vende më lart në raportin e Bankës Botërore për të bërë biznes, me përmirësime të ndjeshme për të filluar biznesin, për të marrë leje etj. Në vitin që lamë pas, pra mbyllja e vitit 2013, Kosova doli në pesëshen reformatore në nivel botëror me reformat e të bërit biznes. Të gjitha këto janë të mira. Tashmë kur e shikoj se sa ka ndikuar kjo në jetën e qytetarit ose banorit të komunës së Gjakovës në rastin konkret, që nuk ka pas ndonjë ndryshim, ndoshta vijnë investitorë por edhe kur kam dërguar investitorë në Gjakovë me referenca që të shkojnë në Komunën e Gjakovës, që të investojnë, janë kthyer mbrapsht se nuk kanë gjetur njerëzit e duhur për të biseduar, ka pasur kërkesa për jashtligjshmëri dhe këtu është mbyllur akti. Besoj se një projekt i cili do të tregojë suksesin e qeverisjes lokale, do të tregojë se përderisa ekziston vullneti i mirë dhe ekziston hapja ndaj organizatave ndërkombëtare zhvillimore, ndaj investitorëve të huaj, ndaj organizatave të tjera politikë bërëse, të cilat kanë mundësinë të ushtrojnë politikat e tyre dhe të shohin rezultatin, atëherë do të vihet re që edhe në nivel të Kosovës se ndryshimi është i mundur.

Më bën përshtypje që ju apo dhe Shpendi, disa të rinj të cilët tashmë janë të vjetër në karrierë jeni të rinjtë që nuk ju kanë gjetur partitë edhe ju kanë vënë në karrige. Ju i keni gjetur partitë  dhe i jeni bërë rrugë vetes. Ju jeni ata që në njëfarë mënyre i mungojnë politikës në Shqipëri. Çfarë keni bërë ju që ta mësojmë edhe ne sepse kemi nevojë.

Unë mendoj se kemi bërë më të mirën aty ku kemi qenë. Kjo është esenca. Kur kam qenë në sektorin e shoqërisë civile, kur kam qenë në akademi jam munduar që të bëj më të mirën timen. Asnjëherë nuk e kam parë partinë si një mjet në të cilin unë do shkoj dhe tashmë do të rri sipas rregullave që dikush i vendos. Gjithmonë jam munduar që të jem pjesë e ndryshimeve edhe në parti. Dhe besoj se do të vazhdoj të bëj të njëjtën gjë. Secili i ri apo e re apo qoftë edhe njerëz në karrierë të cilët synojnë rrugën politike duhet ta dinë se nëse i bashkëngjiten një partie nuk duhet ti bashkëngjiten asaj që të hyjnë aty brenda dhe të rrinë pa zë, por të ngrenë zërin dhe të prezantojnë ndryshimet. Dhe kur gjendet gjithmonë ai sinkronizimi midis planeve të partisë dhe të individit atëherë besoj se është skenari më i mirë. Mendoj që personalitete duhet të jenë ata që e shohin veten dhe interesin e përgjithshëm mbi interesin e ngushtë të partisë. Ky besoj është çelësi i suksesit. Unë asnjëherë nuk kam ecur me synimin për të qeverisur për partinë time. Kur kam qenë në institucion, në momentin kur kam hyrë në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë, si hera e parë që drejtoja një institucion publik, i kam thënë partisë, “tashmë unë kam hequr kapelën e partisë, unë jam në shërbim të institucionit dhe të gjithëve në Kosovë, dhe besoj se duke bërë atë i bëj nder edhe partisë dhe i rris edhe vlerën partisë”. Për sa kohë mbetesh vetëm në kornizat e bashkëpunimit me individë të subjektit tënd ose të koalicionit, atëherë me siguri nuk do të ketë sukses dhe ne jemi shumë të vegjël si shoqëri që të kemi gjithë ato fragmente, gjithë ato ndarje dhe të themi se nuk bashkëpunojmë me këtë se jam i kësaj sfere etj. Çelësi i suksesit duhet të jetë bashkëpunimi dhe hapja, jo mbyllja dhe kjo është esenca edhe e individëve që hyjnë të suksesshëm në parti por vazhdojnë suksesin edhe me partinë.

Unë ju faleminderit që ishim sonte për të mbyllur emisionin e fundit të vitit në SHQIP në Top Channel. Ky ishte një vit ndryshimesh dhe na pret një vit tjetër me punë, me ndryshime, një vit i vështirë. Janë vitet e vështira këto përpara, vite në kërkim të stabilitetit, të ekuilibrit dhe rilindjes, asaj tjetrës dhe jo Rilindjes së fushatës.

Faleminderit shumë Rudina. Unë i uroj gjithë shikuesve tuaj, gjithë shqiptarëve kudo që janë një vit të mbarë, një vit të suksesshëm por mbi të gjitha një vit ku shqiptarët do të ndihen vetvetja dhe do të ndjejnë se pjesë e gjithë këtij ndryshimi jemi kur ne e bëjmë ndryshimin. Të mos presim ndryshimin nga dikush tjetër. Besoj se është një e ardhme e sigurt dhe kjo e ardhme duhet të fillojë nga secili prej nesh.

Top Channel