Bota Kryesore Të Fundit

Marrëdhënia ‘dashuri-urrejtje’ e gjeneratës Z me Nelson Mandelën

28/12/2023 18:52

Në 10-vjetorin e vdekjes së presidentit të parë me ngjyrë të Afrikës së Jugut, Nelson Mandela, udhëheqësi i krahut studentor të partisë së tretë më të madhe të Afrikës së Jugut, Luftëtarët e Lirisë Ekonomike, Sihle Lonzi shprehet se ka “një marrëdhënie dashurie-urrejtjeje me plakun”.

Lonzi, 26-vjeç, është pjesë e një brezi që u rrit pasi sistemi racist i aparteidit përfundoi në 1994. Shumë i re për të qenë dëshmitar i luftës çlirimtare ose viteve presidenciale të Mandelës, dhe i pakënaqur nga nostalgjia e gjeneratave të mëparshme, Lonzi dhe bashkëmoshatarët e tij kanë rivlerësuar trashëgiminë e ikonës anti-aparteid.

Mandela është çimentuar në histori si një nga njerëzit më me ndikim të të gjitha kohërave. Ai udhëhoqi luftën kundër aparteidit, kaloi më shumë se 27 vjet në burg dhe u bë presidenti i parë i Afrikës së Jugut i zgjedhur në mënyrë demokratike në 1994 pas negociatave për t’i dhënë fund sundimit të pakicës së bardhë. Ai u tërhoq pas një mandati presidencial dhe vdiq në moshën 95-vjeçare më 5 dhjetor 2013, nën vajtimet e një kombi që mban zi për figurën e Mandelës, të cilën e shohin si një figurë atërore më shumë sesa një udhëheqës.

Duke zgjedhur me kujdes fjalët e tij, Lonzi i thotë BBC-së se Mandela u dha njerëzve të Afrikës së Jugut lirinë politike, por ai nuk arriti t’u jepte atyre lirinë ekonomike. I vendosur për të mos e etiketuar atë si një “shit-out”, siç kanë bërë disa kritikë gjatë viteve, z. Lonzi thotë se zoti Mandela bëri shumë kompromis gjatë negociatave me qeverinë e pakicës së bardhë.

Në foto: Sihle Lonzi

Zhgënjimi është i dukshëm në zërin e Lonzit, pasi ai thotë se donte që Mandela të kishte “insistuar më shumë” drejt një marrëveshje mbi shpërndarjen e tokës dhe pasurisë, siç kishte premtuar fillimisht të bënte. Në vitin 1990, zoti Mandela konfirmoi synimet e Kongresit Kombëtar Afrikan (ANC) – lëvizjes çlirimtare të cilën ai e udhëhoqi në qeveri në 1994 – për të shtetëzuar minierat, bankat dhe “industritë monopole”. Por pas shqetësimeve se shtetëzimi do të kishte një efekt shkatërrues në ekonomi dhe për të siguruar një tranzicion të qetë të pushtetit, zoti Mandela hoqi dorë nga politika.

Për Lonzin, kjo e ka lënë Afrikën e Jugut si një nga vendet më të pabarabarta në botë. Sipas shifrave të një raporti të vitit 2022 nga Banka Botërore, rreth 10% e popullsisë zotërojnë më shumë se 80% të pasurisë. Ai thotë se raca mbetet një shtytës kryesor i pabarazisë ekonomike. Popullsia e minoritetit të bardhë ka ruajtur pjesën më të madhe të pasurisë që fitoi gjatë aparteidit.

Lonzi thotë se për shkak të kësaj ekonomia është peshuar shumë kundër gjeneratës Z, veçanërisht njerëzve me ngjyrë.

“Ka një hendek masiv midis premtimeve të Nelson Mandela dhe realitetit në të cilin jetojmë,” thotë ai. Realiteti me të cilin Gen Z është ngarkuar është një normë papunësie prej rreth 60%, një shkallë e vrasjeve që ka arritur më të lartat në 20 vjet dhe abuzimi i shfrenuar i drogës.

Në foto: Anita Dywaba

Anita Dywaba, 24-vjeç, një anëtare e gjeneratës së ardhshme të Fondacionit të Kombeve të Bashkuara, i thotë BBC-së se gjendja aktuale e Afrikës së Jugut ka lënë një pyetje të vetme në një unazë të vazhdueshme në mendjen e saj: “A do të jetoj aq gjatë sa të kem një familje timen?”

Shumë nga miqtë e saj humbën jetën për shkak të krimit të dhunshëm, të nxitur nga situata e rëndë ekonomike. Por zonja Dywaba nuk e fajëson zotin Mandela për dështimet e Afrikës së Jugut. Ajo këmbëngul se ai bëri atë që duhej të bënte për t’i dhënë fund aparteidit në mënyrë paqësore. Admirimi i saj për sakrificat e tij nuk është lëkundur kurrë edhe pse “trashëgimia e Nelson Mandelës është e kontestuar mes Gjeneralit Z“, thotë ajo.

Nëna e saj luftoi në luftën çlirimtare dhe ajo përcolli më shumë se thjesht gjenetikë, por edhe një admirim të thellë për zotin Mandela, pavarësisht kritikave. Një udhëheqës i krahut të të rinjve ANC në provincën e Kepit Lindor, Mzobanzi Nkwentsha, thotë se babai i tij kishte një pikturë të zotit Mandela në dhomën e ndenjes së familjes për të siguruar që çdo vizitor ta shihte atë.

Zëri i tij bie paksa ndërsa i thotë BBC-së se do të varë një foto të ish-presidentit kur një ditë të ketë shtëpinë e tij.

“Unë e kam nderuar gjithmonë Nelson Mandelën si udhëheqësin e revolucionit të Afrikës së Jugut dhe një burrë shteti të madh,” thotë z. Nkwentsha.

Ai rendit arritjet e zotit Mandela si përmirësimi i arsimit dhe strehimit për zezakët dhe ofrimi i granteve sociale për personat në nevojë financiarisht. Ai thotë se këto politika ende bëjnë ende “jehonë te më të varfërit e të varfërve” në Afrikën e Jugut. Nkwentsha kundërshton argumentin se Mandela bëri shumë kompromis në bisedimet me regjimin e aparteidit, duke thënë se nëse nuk arrihej paqja do të kishte shpërthyer një luftë civile. Sipas Nkwentsha, stafeta i është dhënë brezit të tij për të luftuar për ndryshime ekonomike.

Në foto: Mzobanzi Nkwentsha

Magjia e Mandelës

Por a mundet që Kongresi Kombëtar Afrikan të krijojë ende magjinë e Mandelës për të mbledhur vota në zgjedhjet e përgjithshme të vitit të ardhshëm, veçanërisht në mesin e gjeneratës Z?

Zoti Lonzi nuk mendon kështu.

“Njerëzit janë hipnotizuar nga atmosfera e Mandelës. Por ajo ka arritur datën e saj të skadencës,” thotë ai, megjithëse shton se votuesit e moshuar mund të jenë ende të prekur nga ajo. Shumë kritikë thonë se farat e korrupsionit në Afrikën e Jugut u mbollën gjatë mandatit presidencial të Mandelës, nga viti 1994 deri në 1999, dhe ai mbylli një sy ndaj këtij fenomeni.

Në vitin 1996, Bantu Holomisa – në atë kohë një udhëheqës i shquar i ANC dhe një zëvendësministër në qeveri – akuzoi një anëtar të kabinetit të zotit Mandela për marrjen e ryshfeteve nga një manjat kazinoje gjatë epokës së aparteidit. Mandela e shkarkoi zotin Holomisa nga qeveria dhe Kongresi Kombëtar Afrikan e përjashtoi atë për shkak të mosrespektimit të partisë.

Besnikëria e presidentit të ndjerë ndaj Kongresi Kombëtar Afrikan ishte ngulitur në vetë qenien e tij, edhe nëse kjo ishte në dëm të reputacionit të tij. Babai i kombit iu paraqit gjeneratës Z si një njeri, një mit, një legjendë, një shpëtimtar. Por nuk ka dyshim se ata tani ushqejnë ndjenja të përziera ndaj tij. Mathabo Mahlo, një student 24-vjeçar master në Universitetin Rhodes të Afrikës së Jugut, i thotë BBC-së se gjenerata Z është “i zhgënjyer” dhe shumë kritik ndaj trashëgimisë së Mandelës. Por ajo pranon se ai ende ngjall një ndjenjë shprese për të dhe se ndryshimi mund të ndodhë përsëri për afrikano-jugorët, në një kohë kur ata kanë aq shumë nevojë për të.