Stacioni i parë i energjisë diellore në botë u ndërtua para Luftës së Parë Botërore nga një njeri me një vizion për ajër më të pastër.
Fillimi i viteve 1900 ishte një epokë e qymyrit dhe hekurit. Industria ishte e zhurmshme dhe e pisët, dhe shtëllungat e dendura të tymit nga djegia e qymyrit shkonin shumë larg.
Në Filadelfia, një nga “kosheret” e industrisë në bregun lindor të SHBA-së, gjërat tashmë ishin bërë të patolerueshme. Në vitin 1904, rreth 50 vjet përpara vendosjes së ligjit për ndotjen e ajrit të vitit 1955, administratorët e qytetit kishin krijuar rregulloren e tyre për ajër më të pastër, çka parashikonte kufizimin e sasisë së tymit në kanalet e tymit, oxhaqet dhe hapësirat e hapura dhe ndëshkonte me gjoba ata që lëshonin tym të një “shkalle të caktuar errësire”.
Në këtë botë erdhi një shpikës amerikan me një plan të thjeshtë – për të shfrytëzuar nxehtësinë e Diellit në mënyrë që të mund të përdoret për të fuqizuar makineritë. U desh më shumë se një shekull që ide si të tijat të arrijnë masën kritike, për të bërë një pikë kthese.
Teknologjia që do të ndihmonte në shtytjen e kësaj pike kthese mund të ketë arritur maturimin e duhur në vitet 1980, por historia e përpjekjes së Frank Shuman për të shfrytëzuar fuqinë e Diellit tregon se farat u mbollën shumë më herët.
Në vitet 1890, Shuman shpiku një metodë për të forcuar xhamin me tela të brendshëm. Xhami ishte më rezistent ndaj zjarrit dhe gjithashtu mbahej së bashku kur plasej, duke ulur gjasat për të krijuar copa të rrezikshme të mprehta. Institucionet si shkollat dhe burgjet e donin atë. Shuman, i cili e kishte filluar karrierën e tij në Virxhinia, dhe më pas shkoi të punonte për fabrikën e punimeve metalike të xhaxhait të tij në Filadelfia, duhej të gjente një mënyrë për ta elektrizuar atë me alumin për ta mbrojtur nga Ajri i bllokuar nga ndotja lart mbi Bashkinë. Në të njëjtën kohë, ai hapi një kompani që të shiste çajnikë prej qelqi, e patentuar.
“Proceset e elektrikimit dhe xhamit me tela ishin aq inovative saqë revista Scientific American botoi artikuj për secilin brenda dy javësh nga njëra-tjetra në 1892; ato ishin gjithashtu mjaft të suksesshme, pasi Shuman e la punën për t’u fokusuar me kohë të plotë në shpikjet e tij.”
Një shpikës i ndërgjegjshëm, Shuman ishte intriguar prej kohësh nga koncepti i përdorimit të forcave natyrore për të krijuar energji elektrike. “Shuman ishte i vetëdijshëm për shqetësimin gjithmonë të pranishëm të tymit të qymyrit. Në literaturën promovuese për motorin e tij diellor me veprim të drejtpërdrejtë, ai pretendoi se nënprodukti i teknologjisë së tij do të realizonte dëshirën që ajri i qyteteve do të jetë i shëndetshëm dhe i pastër”– vë në dukje shkrimtari Christopher R Dougherty për BBC.
“Brejet tona të lumenjve ishin plot me oborre qymyri dhe rafineri nafte dhe lëndë djegëse fosile të lira, kështu që për Shuman që të imagjinonte fundin e këtij burimi ishte shumë më përpara se koha e tij”.
I lirë për të kallajosur falë pasurisë së tij të xhamit të sigurisë, në vitin 1906 Shuman filloi të punonte nga një kompleks që kishte ndërtuar në shtëpinë e tij në periferinë verilindore të Tacony, Filadelfia, për të krijuar një motor të fuqizuar nga rrezet e Diellit. Reflektorët u vendosën rreth kutive të izoluara, të cilat ishin ndërtuar mbi rrotullues në mënyrë që reflektorët të mund të ndiqnin rrugën e Diellit gjatë ditës. Rrezet e Diellit drejtoheshin drejt një ene uji të mbajtur në vakum për të ulur pikën e vlimit, e cila ishte e lidhur me një motor me avull me presion të ulët. Deri në vitin 1910, Shuman e kishte rafinuar konceptin deri në pikën ku ai mund të drejtonte një tren të vogël lodër në eter të avulluar dhe po lartësonte përfitimet e kësaj forme të pastër fuqie për të gjithë ata që do të dëgjonin.
Në vitin 1913, Shuman udhëtoi në Egjipt për të demonstruar teknologjinë e tij.
Ndërsa Shuman ishte duke punuar në “motorin e diellit” të tij, një tjetër shpikës amerikan – Aubrey Eneas – krijoi një motor gjigant metalik diellor, i cili ishte i veshur me afro 1800 pasqyra me 10m gjerësi, për një fermë struci në Kaliforni në vitin 1906. Pajisja punoi, duke përdorur një pompë për të ujitur tokën, por në fund të fundit ishte shumë e shtrenjtë dhe e rëndë për t’u dëshmuar e zbatueshme.
Lajmet për projektet e Sumanit udhëtuan, përfundimisht, në Egjipt, i cili atëherë ishte nën pushtimin ushtarak nga Perandoria Britanike. Egjipti kishte fusha të mëdha pambuku, por ujitja e tyre me dorë ishte një proces i mundimshëm dhe përdorimi i motorëve me qymyr nuk ishte me kosto efektive. “Shuman u bëri ballë kapitalistëve britanikë që të investonin në rrjetin e tij diellor si një mënyrë për të ulur kostot e qymyrit,” thotë Dougherty.
Në vitin 1913, Shuman udhëtoi në Egjipt për të demonstruar teknologjinë e tij. “Duke pirë shampanjë dhe duke ngrënë djathë dhe havjar, burra me mustaqe me kapele dhe helmeta nga Panamaja dhe zonja elegante që mbanin çadra dielli shëtisnin në terren, duke u mrekulluar me radhët e gjata dhe shkëlqyese të pasqyrave në formë lug që përqendrojnë rrezet e diellit në kaldaja prej gize që qarkullojnë përgjatë gjatësisë së kaldajave prej gize. çdo lug”, tregoi Jeremy Shere, duke shkruar për ngjarjen në librin e tij të Rinovueshme: Fuqia që ndryshon botën e energjisë alternative . “I ngrohur në vetëm më shumë se 200F (93℃), uji në kaldaja u kthye në avull me presion të ulët për të drejtuar një motor të projektuar posaçërisht, 75 kuajfuqi. Si me magji, duke punuar në asgjë më shumë se rrezet e diellit, motori pompoi mijëra gallona uji nga Nili, duke ngopur peizazhin e thatë.”
Midis turmës ishte Lord Kitchener, udhëheqësi ushtarak britanik që solli Sudanin nën kontrollin e Perandorisë Britanike në vitet 1890. Sipas Dougherty, Kitchener “e pa atë si pjesë përbërëse të programit të tij të përmirësimit infrastrukturor të Egjiptit. Kitchener i ofroi Shumanit një plantacion pambuku prej 30,000 hektarësh në Sudan për të përsëritur motorin.”
Shpikja e Shumanit iu dha shpejt një goditje e dyfishtë, megjithatë ardhja e Luftës së Parë Botërore dhe zbulimi i naftës së lirë në Lindjen e Mesme dhe gjetkë bëri që dizajni i Shuman të mos ishte i rafinuar mjaftueshëm për përdorim të zakonshëm. “Motori nuk gjeti një tërheqje më të gjerë, por sistemi ishte teknikisht disi kompleks dhe ky adoptim ndoshta i frustruar”- thotë Dougherty.
Pavarësisht kësaj, Shuman kishte një vlerësim largpamës se si “motorë diellorë” të tillë mund të zëvendësonin karburantin e ndotur kur ndërtoheshin në një numër të madh. Që në vitin 1911, duke shkruar në Scientific American, ai parashikoi llojin e fermave të mëdha diellore që shohim sot:
“Një termocentral “Dielli”, për të qenë i zbatueshëm, duhet të ketë, së pari, efikasitet të lartë; kosto të ulët instalimi dhe mirëmbajtjeje; kohëzgjatje shërbimi të shënuar mirë; dhe nuk duhet të kërkojë mekanikë të trajnuar posaçërisht për funksionimin e tij… Është plotësisht e zbatueshme. Për të prodhuar një termocentral diellor në këtë mënyrë deri në 10,000 kuaj fuqi dhe më shumë. Një impiant ideal duhet të jetë subjekt i një aksidenti të vogël, prandaj duhet të shtrihet pranë tokës në mënyrë që të mos ndikohet nga stuhitë dhe erërat. Çdo njësi duhet të jetë i riparueshëm pa ndërprerë funksionimin; ndërtimi duhet të jetë i thjeshtë dhe lehtësisht i kuptueshëm nga inxhinieri i zakonshëm i avullit; dhe konsumimi duhet të reduktohet në minimum.”
Shuman vdiq në vitin 1919 dhe do të duheshin edhe 50 vjet që idetë e tij të depërtoheshin edhe një herë, pasi tronditja e krizës së naftës të vitit 1973 solli fundin e epokës së naftës së lirë. Pak më shumë se një dekadë më vonë, impianti i parë i energjisë diellore në shkallë të plotë, objekti i Sistemeve të Gjenerimit të Energjisë Diellore (Segs) u zbulua në shkretëtirën Mojave të Kalifornisë. Segs përfundimisht do të përmbante më shumë se 936,000 pasqyra (ose “kolektorë”) që reflektojnë dritën e diellit me 70 deri në 80 herë intensitetin e tij natyror për të zier vajin sintetik, i cili më pas drejtoi një turbinë që krijon energji elektrike. Megjithëse pjesa më e madhe e Segs origjinale është zëvendësuar nga panele fotovoltaike, objekti, në kulmin e tij, ishte në gjendje të gjeneronte energji të mjaftueshme për më shumë se 230,000 shtëpi.
Në vitin 2013, dy artistë zviceranë – Christina Hemauer dhe Roman Keller – rikrijuan një pjesë të dizajnit të gjerë të Shuman-it si pjesë e një instalacioni arti në Egjipt. Së bashku me pjesët e motorit diellor të vitit 1913 ishte ky citim nga Shuman, i shkruar në vitin 1914: “Një gjë për të cilën ndihem i sigurt, dhe kjo është se raca njerëzore më në fund duhet të përdorë fuqinë e drejtpërdrejtë të Diellit ose t’i kthehet barbarizmit.”
Më shumë se një shekull pas eksperimenteve të Shumanit, bota duket se më në fund ka arritur me premtimin e motorëve Sun me djegie të pastër. Në fakt, vetë Egjipti ka hapur atë që tani është centrali i katërt më i madh diellor në botë, rreth 40 km (25 milje) në veri-perëndim të digës së Aswanit. Parku Diellor Benban mbulon më shumë se 37 km katrorë (14.4 milje katrore) dhe është aq i madh sa mund të shihet nga hapësira – një testament i madh i përshtatshëm për vizionin e Shuman për shfrytëzimin e fuqisë në gjirin e gjerë të hapësirës./ Burimi BBC Future – Përktheu dhe përshtati Top Channel
Top Channel
