CEZ, bumerangu i statusit

“Kjo qeveri vendosi privatizimin dhe realizoi një privatizim plotësisht të suksesshëm. CEZ është një kompani me përvojë të madhe menaxhuese. Hapet një kapitull i ri, jashtëzakonisht i rëndësishëm”, do të deklaronte në mbledhjen e qeverisë më 29 tetor të 2008-ës, kryeministri i asaj kohe, Sali Berisha.

Ky do të ishte akti i parë i një privatizimi që më vonë do të shndërrohej në një nga dështimet më të mëdha strategjike të vendit. Kontrata hyri zyrtarisht në fuqi 6 muaj më pas. Në 23 prill të vitit 2009, parlamenti miratoi marrëveshjen, e cila i kalonte monopolin e shpërndarjes së energjisë kompanisë çeke CEZ. Kur kishin kaluar vetëm 5 ditë nga ky akt, ish-kryeministri Sali Berisha mbërriti në pallatin qeveritar të Pragës për t’i dorëzuar homologut të tij çek, Mirek Topolanek kërkesën e Shqipërisë për anëtarësim në BE.

Ndikimi i CEZ në politikën e Pragës është i pakufijshëm. Kompania ka pushtet të jashtëzakonshëm edhe nëse krahasohet me ish-monopolet gjigante, si EDF në Francë apo ENI në Itali. Edhe pse formalisht menaxhohet nga shteti, dyshimet janë se pushteti rrjedh në kahun e kundërt; nga bordi i CEZ në qeverinë çeke.

Vetë ish-kryeministri Topolanek ka kaluar përmes korridoreve të saj. Përballë kësaj situate dhe në prag të zgjedhjeve të 2009-ës, qeveria shpresonte se mpleksja me CEZ do të rriste aksionet e Shqipërisë në BE dhe kuotat e saj në publik.

Ndërkaq në Tiranë CEZ po tentonte të transferonte modelin e saj çek të pushtetit. Një javë para tenderit, qeveria hoqi me vendim 57 milionë euro borxhe nga bilanci i shpërndarjes dhe më vonë kompania u pastrua edhe nga humbjet.

Por lëshimet në privatizim ishin vetëm fillimi. Favoret vazhduan, që nga rritja e çmimit të energjisë dhe deri tek rishikimi i planit të humbjeve. Por favoret në letër nuk mund të fshihnin atë që ndodhte në terren. Përballë pritshmërive euforike, sistemi nën menaxhimin e çekëve i përkeqësoi të gjithë treguesit. Kompania u zhyt në borxhe duke mos paguar as KESH-in dhe futi gjithë sektorin në një zinxhir detyrimesh pafund, që arriti deri në 1 miliardë dollarë.

Në të njëjtën kohë drejtuesit e CEZ në kontradiktë me situatën paguheshin me paga që arrinin deri në 66 mijë euro në muaj, ndërkohë që fondi i pagave të menaxhmentit të kompanisë arriti deri në 5 milionë euro në vit. E zhytur në krizë, CEZ nisi presionin ndaj qeverisë për të mbledhur borxhet e institucioneve publike.

Konflikti arriti kulmin në vitin 2012 kur ajo ndërpreu energjinë e ujësjellësave në disa qytete, çka çoi edhe në protesta publike. Kjo shënoi zyrtarisht krizën e saj me qeverinë, që tre vjet më parë e kishte përzgjedhur vetë si fituese në tenderin e shpërndarjes. Në janar të vitit të kaluar përmes Entit Rregullator qeveria i hoqi licencën duke e përzënë CEZ-in përfundimisht nga Shqipëria.

“CEZ Shpërndarje filloi që të zvogëlonte blerjen e sasisë së energjisë që i përkiste si detyrë funksionale”, do të deklarohej në mbledhjen e 21 janarit të 2013 të ERE-s.

Ky ishte akti që zyrtarizoi dështimin më të madh strategjik, kostot e të cilit mbi qytetarët nuk dihen ende as sot. Prej janarit të vitit 2013 gjithcka mbeti në heshtje dhe Shqipëria rrezikonte arbitrazhin, ndërkohë që qeveria e re nisi menjëherë negociatat për të gjetur një zgjidhje mirëkuptimi. Por CEZ kërkon 200 milionë euro duke kërcënuar me arbitrazh.

Por ky nuk është presioni i vetëm. Një ditë më parë Çekia kërcënoi hapur se do të bllokojë statusin e Shqipërisë. Një dezhavu e kthyer mbrapsht. Shpresa se ajo do ishte pasaporta e Shqipërisë në BE u shndërrua në makth, sepse tashmë i gjithë pushteti i pafund i CEZ është mobilizuar kundër Shqipërisë.

Top Channel