Si ta lexosh Shqipërinë e heshtur?

Nëse është kështu, ekziston një shpërputhje në analizë, mes pritshmërisë së atyre që i lexojnë shenjat e publikut dhe pritshmërisë së vetë publikut. Shqipëria që fliste para zgjedhjeve ishte ndryshe prej Shqipërisë së heshtur, asaj që votoi. Po përpiqem, në shtatë pika, të interpretoj zërin e Shqipërisë së heshtur, një kuptim krejtësisht individual që mendoj se mund t’i hyjë në shërbim qeverisjes së re.

1. Një votë jo domosdoshmërish “për”

Pika më mobilizuese e këtyre zgjedhjeve nuk ka qenë programi i PS-së për “Rilindje”, por thirrja që “katragjyshi të ikë në pension”. Këto zgjedhje, shikuar kështu, kanë pasur si prioritet largimin e Berishës dhe brenda këtij prioriteti votuesi është siguruar nga mesazhi i një poli të majtë të bashkuar, e të determinuar që Berishën ta zbresë nga pushteti.

Shqipëria e heshtur, e dalë në zgjedhje, ka manifestuar votën e saj kundër Berishës, por kjo votë kundër nuk duhet të interpretohet domosdoshmërish dhe njëkohësisht si votë “për” dhe e pakusht për polin e majtë.

Pra, kemi me një “regime change”, rrëzim regjimi, me votë. Mësimi numër një për qeverinë: kjo votë nuk ishte e zakonshme, por në formë plebishitare tregoi se çfarë nuk do në qeverisje. Mësimi numër dy: si të shndërrohet në program qeverisës “për” ajo që ishte votë “kundër” (Berishës).

2. “Kapitalizmi i dirigjuar”

Vota masovike “kundër” Berishës ishte votë kundër autoritarizmit të tij. Në tetë vitet e fundit, pas një faze të konsolidimit të një shkapërderdhje të trashëguar qeverisjeje nga socialistët, pushteti i PD-së manifestoi apetit të pangopshëm kontrolli të jetës me instrumentet autoritare të kufizimit të të drejtave.

Në jetën politike, pushteti i Kryeministrit në largim u përpoq, me sukses, që të vërë kontrollin (personal) mbi segmente të rëndësishme të sundimit të ligjit, të tëhollojë deri në padukje ndarjen e pushteteve dhe të përdorë, pa hezitim, dhunë deri në vrasje, ndaj atyre që i konsideronte si rrezik për të.

U replikua, në jetën ekonomike, tendenca për monopolizim të pushtetit. Ekonomia e vendit qe gjithnjë e më pak hapësirë për konkurrencë të lirë, e gjithnjë e më shumë një strukturim i qartë i një rrjeti klientelist. Një autokraci në qeverisje u komplimentua, në ekonomi, nga një kapitalizëm i dirigjuar, duke e ushqyer njëri-tjetrin.

Mësimi numër tre për qeverinë: Programi “për” është program i krijimit të lirive politike dhe ekonomike, si dhe ai i ndarjes së pushteteve. Ky mësim i thjeshtë ka një sfidë ca më të ndërlikuar: Si të bëhet krijimi i hapësirave të lirisë, duke mos e bërë zëvendësimin mekanik të pushtetit (prej atij blu në atë rozë)?

Çfarë zgjidhjesh, që të mos jenë vetëm të një poli politik, do bërë për presidentin, prokurorin, shefin e SHISH-it? Si të bëhet demonopolizimi i një rrjeti klientelist në biznes e të mos ndërtohet një tjetër, me ngjyrë rozë?

Si të mos e përsërisin të kaluarën e tyre partnerët e koalicionit që do të vijë në pushtet, sepse as precedenca e tyre nuk është edhe gjithaq shndritëse?

3. Si të quhet revolucioni?

Edi Rama e barasvlerësoi rezultatin e këtyre zgjedhjeve me ato të vitit 1992, kur u rrëzua pushteti i simbolizuar nga Ramiz Alia. Ky vlerësim mund të jetë i saktë nëse gjërat marrin emrin e tyre të vërtetë. Asokohe, u bë një revolucion me votë, dhe iu dha fund komunizmit. Këso here mund të ndodhë që u bë revolucioni me votë dhe se po i jepet fund postkomunizmit.

Por, jo domosdoshmërish. Poli fitues i së majtës ka mundësinë që këtë moment ta identifikojë vetëm si rotacion politik, të merret me sanimin e pasojave të qeverisjes së kaluar dhe pas tre vjetësh ta zërë veten duke u përgatitur për zgjedhje të reja. Nëse e bën vetëm këtë, gjasat janë të vogla për transformim cilësor në sistemin e funksionimit të vendit.

Por, poli fitues mund ta identifikojë zërin e Shqipërisë së heshtur, që doli në votë, si zërin e një revolucioni, i cili do që në fund të katërvjeçarit të qeverisjes socialiste ta shohë një vend që vlerëson se tranzicionit i erdhi fundi. Se jemi normalë. Se, në fjalët e parullës së parë revolucionare të vitit 1991, jemi si e gjithë Europa.

Nëse është kjo rruga që përzgjidhet, atëherë qeverisja e ardhshme ka para vetes dy korniza të të njëjtit program qeverisës. E para është konsolidimi i shtetit dhe e dyta është nxjerrja e tij prej tranzicionit.

Rreziku permanent në këtë rrugë është që konsolidimi të marrë tërë energjitë, që në shtator qeveria e re të gdhijë me njohurinë se e ka arkën bosh, administratën të politizuar (e të frikësuar për shkak të këtij fakti) dhe listën e gjatë të institucioneve që duhej të ishin të pavarura e që duhet sanuar.

Rreziku i njëllojtë e permanent, është që “fundi i tranzicionit” të identifikohet me marrjen e statusit të kandidatit për anëtarësim në BE dhe që vendi, me arkën bosh, me institucione të partizuara e disfunksionale, me një listë të gjatë pasojash që duhen sanuar nga qeverisja e kaluar të shpresojë se do të ndodhë edhe një “miracle of democracy” dhe se gjendja do të ndryshojë në vend falë ndërhyrjes së negociateve të BE-së. Mësimi numër katër për qeverinë: Përcaktimi i cakut konceptual (historik) që duhet të arrihet në fund të mandatit.

4. Pritshmëria (versioni i parë): Njëqind ditë vetmi

Konsolidimi i shtetit do të kërkojë shenjat e prekshme: vota e Shqipërisë së heshtur kundër qeverisjes Berisha pret që pas ndëshkimit me vota, një verdikt moral, të pasohet nga një verdikt administrativ-ligjor.

Do të kërkohet sanksionimi ligjor në hapësirën e krijuar nga fshirja e linjave ndarëse të pushteteve. Aty ku janë ngushtuar liritë politike, përfshirë edhe vrasjet e 21 janarit, tash do të kërkohet që dënimi moral i votës të përcillet me proces tjetër dënimi.

Aty ku janë ngushtuar liritë ekonomike, përfshirë tenderët dhe koncesionet, do të kërkohet jo vetëm vendosja e konkurrencës së lirë, por edhe ndëshkimi për monopolet joligjore të së kaluarës.

Njëqind ditët e para do të jenë kyçe për të treguar thellësinë dhe shpejtësinë e ndryshimeve që mund t’i sjellë qeverisja e re. Në njëqind ditët e para, pritshmëria për ndryshime dhe përkrahja për to është po aq plebishitare sa ishte edhe vota “kundër” në zgjedhjet e 23 qershorit. Të gjitha ato që mund të bëhen brenda 100 ditëve të para janë pakrahasimisht më të lehta se sa pas tyre.

Mësimi numër pesë për qeverinë është i rëndë: Si ta përkthejë pritshmërinë për ndëshkimin administrativ-ligjor të regjimit të kaluar në kuadër të një projekti më të gjerë të vendosjes së sundimit të ligjit?

5. Pritshmëria (versioni i dytë): Njëqind ditë vetmi

Vota e Shqipërisë së heshtur kundër autokracisë së Berishës ka qenë edhe vota kundër shpërfilljes që ia ka bërë Berisha opozitës. Tashmë, kur ndërrojnë rolet, qeverisja e re, posaçërisht me numrat impresivë që i ka në Kuvend, duhet të ketë një kujdes të veçantë për opozitën.

Shqipëria ka nevojë që të mos jetë vendi ku fituesi në zgjedhje i fiton të gjitha dhe humbësi i humb të gjitha. Qeverisjes së re i nevojitet që konsolidimi i shtetit të mos përjetohet si “ndjekje shtrigash” të PD-së.

Qeverisjes së re, gjithashtu, i nevojitet opozita për të ndërtuar një vizion unik europian të vendit, një konsensus që do të lehtësonte rrugën integruese të Shqipërisë brenda BE-së.

Që të dyja këto duhet të demonstrohen në 100 ditët e para të qeverisjes së saj. Nëse nuk bëhen në 100 ditët e para, qeverisja e re mund të ballafaqohet me një opozitë të frikësuar, të vendosur në transhetë e mbrojtjes fizike.

Mësimi numër gjashtë: Pushteti i ri duhet të ofrojë platformë unifikuese për të ardhmen europiane të Shqipërisë, me opozitën si hisedare në të.

6. Mallkimi i iPad-it

Sali Berisha përpiqej të tregonte ecjen e tij bashkëkohëse duke mbajtur gjithnjë me vete iPad dhe duke e lavdëruar “Facebook”-un si njërën prej çudive të reja botërore. Së bashku me rrugët (të Kombit dhe të tjera të asfaltuara), Berisha ia atribuonte depërtimin e internetit në Shqipëri qeverisjes së tij.

IPad-i, “Facebook”-u dhe rrugët e hapura (së bashku me liberalizimin e vizave) janë shenja të globalizimit të qytetarëve të Shqipërisë. Globalizimi filloi me emigrantët e atëhershëm dhe potencialë që para njëzet vjetëve votuan fundin e komunizmit. Një gjeneratë e tërë të rinjsh, të rritur në sajë të një ekonomie që e ndërtuan emigrantët me paratë e dërguara prapa, votuan fundin e postkomunizmit.

Fëmijët e lindur dhe rritur në tranzicion janë ata që sollën ndryshimin në zgjedhjet e 23 qershorit. “Facebook”-u dhe interneti, së bashku me rrugët dhe liberalizimin e vizave, ndikuan në formë vendimtare, por jo ashtu siç besonte Berisha. Të hapur drejt botës si kurrë më parë, këta të rinj nuk mund të pranonin formën e një pushteti që po mbyllej gjithnjë e më shumë brenda vetes, madje deri në kufijtë e ngushtë familjarë.

Mësimi numër shtatë për qeverinë: Vendi ka një cilësi të re votuesish, aso që nuk u mashtruan me parulla për mirëqenie nga ana e Berishës. Por, aso që nuk do të mashtrohen as me parullat post-Berishiste.

7. Një provim i dhënë pjekurie

Shpërputhja më e madhe mes të shkruarit e të folurit publik për Shqipërinë dhe Shqipërisë së heshtur u pa më 24, 25 dhe ditët e tjera të fundqershorit.

Vendi përjetoi zgjedhjet e para të pranueshme nga të gjithë, pas atyre të parave, organizuar (paradoksalisht) nga pushteti i Ramiz Alisë. Kthesa dramatike në vota nuk u reflektua në rrugë. Të dyja polet garuese e morën situatën e re me një sens përgjegjësie.

Në javën e fundit të qershorit, të gjithë ata që flasin dhe shkruajnë publikisht për Shqipërinë e gjetën veten duke hulumtuar kodet e fshehura që i kishte shqiptuar Shqipëria e heshtur në ditën e zgjedhjeve. Por, në shumicë, të gjithë ata që flasin e shkruajnë ende nuk po mund të akomodohen me një realitet të ri: aftësinë e vendit që të përjetojë me normalitet garën elektorale.

Mësimi numër tetë për qeverinë: Shqipëria e heshtur është më e pjekur se ç’është përshkruar. Ky është një moment unikal, një kornizë e thellë pozitive veprimi për cilëndo qeveri, si kjo e ardhmja, që duhet të jetë po aq normale sa ç’është trupi elektoral që e solli në pushtet.

Top Channel